ایرانیان مردمانی گوشت دوست هستند، و مرغ از سالهای دور در کشورمان مصرف می شده است.

حتی با افزایش قیمت، مردم هنوز هم مایل به پرداخت هزینه­ی خرید مرغ هستند. به عنوان مثال، در 3 سال گذشته قیمت هر کیلو مرغ حدود 3000 تومان افزایش یافته با این حال، مردم هنوز هم طرفدار مصرف آن هستند. این باعث می شود تا مرغداری یک کسب و کار بالقوه سودآور باشد، زیرا تقاضا برای مرغ همیشه بالا است. خوشبختانه، بازار به طور کامل با فروشندگان اشباع نشده است. تا زمانی که مردم می خواهند مرغ بخورند، همواره برای جا برای مزارع پرورش مرغ جدید وجود دارد.

چرا پرورش مرغداری یک کسب و کار سودآور است؟

 افزایش آگاهی از مسائل مربوط به سلامت در ارتباط با گوشت قرمز، مصرف مرغ را جایگزین خوبی برای بسیاری از مردم کرده است.
 جوجه ها به سرعت رشد می کنند، به این معنی که این کسب و کار توانایی تولید بازده بالا در سرمایه گذاری شما را در یک دوره کوتاه مدت دارد.
 فقط خانواده ها جوجه ها را مصرف نمی کنند، بلکه تعداد زیادی از رستوران ها، هتل ها و سایر مجموعه­ های غذایی در در منوی خود معمولا مرغ دارند
بنابراین اگر شما علاقه مند به ساختن پول و شروع به کار مرغداری خود هستید، ما در اینجا مراحل مورد نیاز را به  شما آموزش می­دهیم:

نوع پرنده را انتخاب کنید
در حالی که اکثر مرغداران مزارع مرغ دارند، انواع مختلفی از پرندگان وجود دارد که می توانید در آن تخصص داشته باشید:
     مرغ خانگی
     اردک
     بوقلمون
     مرغ گینه
     غاز
     بلدرچین
در حال حاضر، ما فقط روی مرغ معمولی تمرکز می کنیم.

تصمیم بگیرید که چه نوع مرغداری ای را می خواهید
تعدادی از کارهایی که می توانید به عنوان یک مرغدار انجام دهید، عبارتند از:
پرورش جوجه ها برای فروش
تولید تخم مرغ برای فروش
تولید گوشت مرغ برای فروش
تولید خوراک مرغ (غذای مرغ) برای فروش
فرآوری تخم مرغ و گوشت مرغ برای فروش

انتخاب شما باید بر اساس سرمایه خود و تقاضا در منطقه تان باشد
بنابراین برای مثال گوشت مرغ و تخم مرغ تقاضای زیادی در ایران دارند،  با این حال، این بازار در مقایسه با بسیاری از مناطق دیگر بیشتر اشباع شده است، بنابراین اگر پول کافی دارید، فرآوری تخم مرغ و گوشت مرغ را انتخاب کنید و یا حتی تجهیزات ذخیره سازی سرد را ارائه دهید و حمل و نقل نیز می تواند گزینه ی سودآور تر باشد.
بنابراین مهم است که تحقیقات خود را (از سایر مرغداران) کامل کنید که کدام نوع پرورش طیور در منطقه شما سودآورتر است و چقدر هزینه  برای شروع نیاز دارید. با این حال، در این مقاله، ما در زمینه پرورش طیور برای تولید تخم مرغ و گوشت تمرکز خواهیم کرد.

آیا پول کافی دارید؟
اندازه مزرعه به سرمایه شما بستگی دارد. به طور کلی:
 یک مزرعه کوچک نیاز به سرمایه حدود 60 تا 90 میلیون تومان
 یک مزرعه متوسطه نیاز به سرمایه در مورد 160 تا 400 میلیون تومان
یک مزرعه بزرگ نیاز به سرمایه در حدود 800 میلیون تومان و بیشتر
مزرعه شما در کجا قرار دارد؟
هنگام انتخاب یک محل، در نظر بگیرید:
آیا زمین مقرون به صرفه است؟
آیا هزینه انتقال تخم مرغ و گوشت کم است؟ آیا نزدیک به بازار و خریداران شماست؟
آیا افراد زیادی در این منطقه زندگی می کنند؟ این ممکن است به دلیل بوی بد از مزرعه مرغ باعث ایجاد مشکل شود.
آیا منطقه امن است؟ آیا سابقه سرقت یا حیوانات وحشی دارد که ممکن است جوجه ها را بکشد؟

آیا در نزدیکی شما مزرعه دیگری وجود ندارد؟(به دلیل انتقال بیماری فاصله مزارع پرورش طیور باید حداقل؟ کیلومتر باشد)
بعضی از مردم به جای پیدا کردن یک محل مناسب، مزرعه مرغ خود را در حیاط خود می سازند. این به شدت هزینه ها را کاهش می دهد، اما نیاز به بررسی برخی از موارد ذیل دارد:
بوی بد مرغ و تخم مرغ که در حیاط شما خواهد بود. این ممکن است باعث ایجاد مزاحمت برای همسایگان شما بشود

انتقال بیماری ها قابل کنترل نیست
کدام نوع سیستم آشیانه را برای پرندگان خود انتخاب می­کنید؟
انتخاب نوع آشیانه برای سودآوری مزرعه شما بسیار مهم است. سیستمی که جزئیات بیشتری را تحت پوشش قرار می­دهد موفق تر است. در اینجا سه نوع اصلی از سیستم­های آشیانه به شما معرفی می­شود:
محدوده آزاد: این یک سیستم بسیار قدیمی برای پرورش طیور می­باشد که در آن شما اجازه می دهید جوجه ها آزادانه به خارج از مرز بروند و به طور مرتب تغذیه کنند در حالی که این به معنای شیوه ای انسانی برای پرورش جوجه ها است، این روش سودآور نیست زیرا خطرات زیادی وجود دارد از جمله؛
 شکارچیان ممکن است به جوجه ها آسیب برسانند
 مرغ­ها ممکن است گم شوند
شناسایی جوجه های بیمار سخت است، بنابراین بیماری ها ممکن است به سرعت گسترش یابد
نظارت بر رشد جوجه ها دشوار است
برای شروع، این سیستم آسان و مقرون به صرفه است.
سیستم بستر مرغ / سیستم بستر عمیق: این سیستم آشیانه محبوب ترین سیستم برای مزارع مرغ کوچک و متوسط می باشد. جوجه ها در یک منطقه محصور قرار می گیرند (حصار سیمانی یا دیوار بتونی)، و پوشال یا خاک اره بر روی زمین به عنوان بستر برای جوجه ها پخش می شود.
این سیستم مرغداران را قادر می سازد تعداد زیادی از جوجه ها را با امنیت بیشتر مدیریت کند. با این حال، مانند روش محدوده آزاد، اجازه می دهند تا بیماری ها به سرعت گسترش پیدا کند، زیرا شناسایی پرنده های بیمار مشکل است.
قفس باتری­ای: این سیستم مناسب برای مرغداران بزرگ است، زیرا طیور در معرض کمترین خطر قرار دارند – گرچه می تواند بسیار گران باشد. جوجه ها در قفس های فلزی کوچک قرار می گیرند که دارای قفسه های تغذیه و آب هستند. تعداد کمی از مرغ ها در هر قفس هستند و همچنین محل های جداگانه برای تخم گذاری مرغ ها وجود دارند. به دلیل جدایی جوجه ها، مرغ هایی که تخم مرغ­های خراب تولید می­کنند و یا تولید نمی کنند، آسان است.
چه تجهیزاتی برای خرید نیاز دارید؟
علاوه بر ساخت خانه برای پرندگان، شما باید مقدار قابل توجهی از تجهیزات و امکانات برای مرغداری خود تهیه کنید. این تجهیزات شامل:
آبخوری

دانخوری
 دستگاه مادر مصنوعی
وسایل گرم کننده
دماسنج
رطوبت سنج
تایمر
آشیانه تخم گذاری
    فیدرها
    لانه ها
    پوشال
    سیستم روشنایی
    سیستم دفع زباله
    سینی تخم مرغ
    بخاری یا برودر
    قفس
 چگونه پرندگان خود را تغذیه می کنید؟
درست مثل انسان ها،پرندگان نیز برای رشد و سلامت نیاز به تغذیه دارند. در واقع، تغذیه پرندگان بیشترین هزینه های شما را در بر خواهد گرفت. چیزی که شما باید بدانید این است که آیا غذا را بخرید یا آن را خودتان تولید کنید؟
برای ایجاد کارخانه خوراک به سرمایه بیشتری نیاز دارید، اما، با گذشت زمان هزینه های آن کمتر از خرید مداوم خوراک از شرکت­های دیگر است. علاوه بر این، اگر شما بتوانید خوراک طیور خود را به سایر مرغداران بفروشید، می تواند منبع درآمد دیگری باشداین روش ممکن است برای مزارع بزرگتر با سرمایه بیشتر موثرتر باشد.
در کل، تصمیم شما بستگی به تحقیق در مورد هر گزینه دارد و اینکه بدانید که آیا هزینه هایی که می­پردازید، مزایایی را که می خواهید، به شما می دهد یا نه؟
 چه کسانی را  باید استخدام کنید؟
مهم نیست که مرغداری شما چقدر کوچک است، شما باید افرادی را استخدام کنید تا به شما کمک کنند، مگر اینکه تمام وقت کار کنید، این افراد شامل:
مدیر / حسابدار: این فرد به مدیریت روزانه کسب و کار شما نظارت خواهد کرد، محاسبه و مدیریت هزینه ها، فروش و سود کلی  توسط او محاسبه خواهد شد
کارگر مزرعه: نظارت بر وضعیت جوجه ها، زمان تغذیه، رشد و عادات.
نگهبان: حفاظت از مزرعه خود را در برابر سرقت جوجه ها، پول و تجهیزات.
بازاریاب: شما می توانید این کار را انجام دهید، اما اساسا شما نیاز به پیدا کردن راه هایی برای فروش آنلاین مزرعه خود را در رسانه های اجتماعی و آفلاین با آگهی، تبلیغات خیابانی مانند فروشگاه­ها و…. دارید

بررسی های منظم بهداشتی جوجه ها و استفاده از واکسن ها
همانطور که جوجه­های شما رشد می کنند، مهم است که با دامپزشک مشورت کنید و جوجه های خود را واکسینه کنید تا از بیماری گله ها و حتی بدتر از آن،  بیماری  برای مشتریان خود جلوگیری کنید.
به یاد داشته باشید، عامل شماره یک که مشتریان بیشتر به آن اهمیت می دهند، قیمت شما نیست، بلکه سلامتی جوجه ها و طراوت تخم مرغ و گوشت شما است. (گرچه قیمت رقابتی همیشه برای کسب و کار، مناسب است)
یک کسب و کار که پول شما برمی­گردد
شروع یک مرغداری نیاز به برخی از تعهدات مالی دارد، اما هنگامی که کسب و کار شما شروع به سودآوری می­کند، شما خوشحال خواهید شد که توانسته­اید  آن را انجام دهید!
در اینجا همه چیزهایی را که برای شروع یک مرغداری نیاز دارید می­توانید پیدا کنید.

پروتئین ها و به خصوص گوشت امروزه بخش عمده ای از سبد غذایی خانوار است و در این میان گوشت مرغ نقش به سزایی دارد. امروز به بررسی اصول و روش های پرورش مرغ گوشتی می پردازیم تا با کلیات پرورش مرغ آشنا شویم و از این مطالب در تدوین طرح توجیهی مرغداری گوشتی استفاده نماییم.

امروزه واحدهای مرغداری بسیار بزرگی وجود دارد که از جنبه اقتصادی دارای اهمیت زیادی هستند در حال حاضر صنعت پرورش طیور به اندازه ای گسترش پیدا کرده که گاهی گله های طیور موجود در یک واحد به مرز یک میلیون قطعه می رسد سرعت صنعتی شدن پرورش طیور در نیمه قرن اخیر به حدی است که شاید در آینده نزدیک، دیگر مراکز کوچک تولیدی حتی در کشورهای در حال توسعه هم دیده نشود از سال ۱۹۳۰ تا به حال، تولید تخم مرغ سالیانه به ازای هر مرغ تقریبا دو برابر شده است.

پرورش طیور در مدتها قبل به­صورت مجتمع های کوچکی انجام می شد که از نظر اقتصادی حائز اهمیت نبود و این مراکز تولیدی کوچک هنوز در بسیاری از کشورهای در حال توسعه وجود دارد امروزه واحدهای مرغداری بسیار بزرگی وجود دارد که از جنبه اقتصادی دارای اهمیت زیادی هستند در حال حاضر صنعت پرورش طیور به اندازه­ای گسترش پیدا کرده که گاهی گله های طیور موجود در یک واحد به مرز یک میلیون قطعه می رسد سرعت صنعتی شدن پرورش طیور در نیمه قرن اخیر به حدی است که شاید در آینده نزدیک، دیگر مراکز کوچک تولیدی حتی در کشورهای در حال توسعه هم دیده نشود از سال ۱۹۳۰ تا به حال، تولید تخم مرغ سالیانه به ازای هر مرغ تقریبا دو برابر شده است. مرغ­های امروزی نتیجه فعالیت و کوشش متخصصین ژنتیک با اصلاح نژاد، تغذیه و مدیریت هستند که اقتصادی بودن پرورش طیور را سبب شده­اند.

پیشرفتهای ژنتیکی برای صفاتی چون رشد و ضریب تبدیل غذایی در جوجه های گوشتی این امکان را فراهم آورده تا پرنده ها در دوره پرورشی کوتاهتر با وزن بیشتر به کشتارگاه فرستاده شوند و به این ترتیب مدت دوره پرورش که در آن پرنده ها 2 کیلوگرم وزن می گیرند از60 روز به 40 روز کاهش پیدا کرده است.

با کوتاه­تر شدن دوره پرورش، 20 درصد رشد جوجه ها در هفته اول صورت می پذیرد که مهمترین زمان دوره پرورش می­باشد و مدیریت صحیح در این دوره از اهمیت خاصی برخوردار گردیده که برای اجرای آن باید به فاکتورهای ذیل توجه نمود.

تهیه جوجه ها

پرورش دهنده باید زمان ورود جوجه ها را به سالن معین کرده و هفته ها قبل از آن هماهنگی لازم را با کارخانه جوجه کشی انجام دهد.

بعضی از نژادها از توان بالقوه بالاتری نسبت به نژادهای دیگر برخوردارند، بنابراین تهیه جوجه ها باید از نژادهای با خصوصیات برتر صورت گیرد.

جوجه های با کیفیت برتر هنگامی حاصل می شوند که گله مادر به طور دقیق مدیریت شده باشد و توجه کافی به عملیات جوجه کشی صورت گرفته شده باشد.

جوجه ها باید از گله مادر سالم تهیه شوند، سلامت گله مادر مهمترین عامل برای تولید جوجه های گوشتی سالم و عاری از عوامل بیماریزا می باشد.

عدم تامین نیازهای کامل غذایی گله مادر از نظر پروتئین، اسید آمینه، لیپید، کربوهیدرات، ویتامین ها و مواد معدنی و بالانس نبودن جیره غذایی سبب تولید جوجه های ضعیف می گردند.

برخی از بیماریها و آلودگیها از طریق جوجه کشی انتشار می یابند، بنابراین باید قبل از تهیه جوجه ها از رعایت کامل اصول بهداشتی، ضدعفونی صحیح و قرنطینه در مراحل مختلف جوجه کشی اطمینان حاصل نمود.

جوجه­هایی که از گله مادر جوان یا مسن تهیه شده باشند نمی­توانند عملکرد مناسبی جهت تولید داشته باشند.

جوجه های تهیه شده باید عاری از عوامل بیماریزا باشند، زیرا هر گونه عفونت باکتریایی در جوجه های یکروزه برروی سلامت و عملکرد آنها در پایان دوره تاثیر منفی می گذارد و حتی باعث تلفات نیز خواهد شد، بنابراین پیش بینی ظهور کامل پتانسیل ژنتیکی در زمینه رشد و کارآیی فقط در شرایطی امکانپذیر است که گله عاری از هر گونه عفونت باکتریایی باشد.

بهتر است جوجه ها یک سن و از یک گله مادر تهیه گردند و در هنگام ورود به سالن پرورش باید تمیز و خشک باشند. کرک پرهای نرم تمام بدن پرنده را پوشانده و چشمها باید روشن و براق بوده، بدن آنها بدشکل و زخم نباشد مخصوصا ناف باید کاملا بسته، تمیز و خشک باشد و هیچگونه بقایای کیسه زرده و یا غشاهای جنینی در اطراف آن خشک نشده باشد. بدن جوجه ها هنگامیکه در دست لمس می شود توپر باشد، ولی نباید این حالت ناشی از ادم باشد و همچنین استخوانها نباید در هنگام لمس جوجه بسیار برجسته باشند و دارای وزن و پراکندگی وزنی مناسبی باشند (وزن 42 گرم می تواند معیاری از میانگین وزن جوجه یکروزه که در راهنمای پرورش نژادهای گوشتی اشاره شده است، مورد استفاده قرار گیرد).

نحوه انتقال جوجه ها

بعد از انتخاب جوجه های سالم، نحوه انتقال آنها به سالن پرورش از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. لذا جوجه ها باید بوسیله ماشین مخصوص حمل جوجه یکروزه و با رعایت شرایط مناسب بهداشتی (شستشو و ضدعفونی کلیه سطوح اتاق دو جداره حمل جوجه ها) و محیطی (دما، رطوبت، تهویه) در کمترین زمان ممکن به واحد پرورشی منتقل شوند.

وسیله حمل و نقل جوجه ها باید دارای تجهیزات کافی برای تامین دمای مناسب 20 تا 25 درجه سانتیگراد و رطوبت 70 تا 75 درصد و حداقل گردش هوا 8/0 متر بر ثانیه در اتاق حمل جوجه باشد. نداشتن تهویه و رطوبت مناسب در کامیون های حمل جوجه، نا مناسب بودن محل قراردادن جعبه حاوی جوجه ها (تعداد بیش از 100 قطعه جوجه در کارتن، عدم مهار مناسب و چیدن بیش از 4 کارتن جوجه روی هم)، کافی نبودن تعداد کامیون ها که سبب می شود انتقال جوجه ها با تاخیر صورت گیرد و… مجموعه عواملی هستند که به دلیل نحوه انتقال نامناسب جوجه ها، اثر نامطلوبی بر کیفیت جوجه های یکروزه می گذارند.

توجه داشته باشید در زمان بارگیری و یا تخلیه جوجه ها از کارتن ها، باید موتور کامیون خاموش باشد زیرا تجمع گازهای خروجی اگزوز سبب بروز عوارض تنفسی و حتی خفگی جوجه ها می گردد.

آمادگی برای ورود گله

محیط مرغداری، سالنها و تمامی تجهیزات آنها باید قبل از ورود جوجه ها تمیز و ضد عفونی شده باشند.

در خلال دوران پاکسازی و بعد از آن باید محدوده پرورش طیور و سالنها بسته نگه داشته شوند تا از ورود افراد متفرقه و حیوانات به سالنها جلوگیری شود.

قبل از تحویل جوجه ها باید از کارکرد صحیح دستگاههای گرمازا اطمینان حاصل نمود و همچنین کنترل نهایی از نظر امکان دسترسی به آب و دان و توزیع مناسب آنها در داخل سالن صورت گیرد.

لازم است زمان تحویل جوجه ها از قبل تعیین شده باشد تا شرایط لازم (دما، رطوبت، تهویه و نور مناسب و همچنین آب و دان کافی) برای ورود آنها به سالن پرورش مهیا شده باشد و همچنین هماهنگی لازم صورت گیرد تا پرسنل مرغداری در زمان تحویل جوجه ها آمادگی لازم را داشته باشند.

بهتر است جوجه ها صبح زود به مجتمع پرورش طیور منتقل شوند زیرا این امر باعث می شود تا جوجه ها در تمام مدت روز دان خوردن و آب نوشیدن را یاد گرفته و تحت نظارت دقیق باشند.

کلیه سیستم های روشنایی، منابع گرمایی، تهویه (هواده و هواکشها)، دماسنج، ترموستات، دانخوری­ها و آبخوری­ها قبل از ورود جوجه ها بازدید، تنظیم و کاملا آماده کار شده باشند.

قراردهی جوجه ها

پس از تحویل جوجه ها باید بلافاصله در محدوده جوجه ریزی تخلیه شوند، باقی ماندن به مدت طولانی در جعبه ها موجب کم شدن بیشتر آب بدن پرنده­ها می­گردد که این مورد در نهایت افزایش تلفات اولیه و کاهش پتانسیل رشد را به دنبال خواهد داشت بنا براین جوجه ها باید در اسرع وقت از جعبه ها در اطراف آبخوری­ها تخلیه شوند.

در زمان تحویل گله باید همه پرسنل مرغداری قرنطینه و بهداشت را رعایت کرده لباسهای متحدالشکل و چکمه تمیز و عاری از آلودگی بپوشند بعد از تخلیه جوجه ها جعبه های حمل جوجه باید سریعا از سالن مرغداری خارج گردیده و معدوم شوند.

” تنظیم نامناسب دانخوری­ها باعث افزایش ضایعات دان می شود، در این حالت ضریب تبدیل غذایی بالا رفته و در صورت مصرف دان حاوی اجرام بیماریزا توسط جوجه های گوشتی احتمال خطر آلودگی باکتریایی بیشتر خواهد شد.“

سیستم تهویه به هنگام ورود جوجه ها باید خاموش باشد.

پس از تخلیه جوجه ها باید رفتار آنها به دقت تحت نظارت و کنترل قرار گیرد (معمولا 6 ساعت بعد از ورود، جوجه ها آرام می گیرند)

همه اطلاعات گله باید به طور کامل ثبت شوند (نژاد جوجه ها، تاریخ هچ جوجه ها، وزن جوجه ها در هنگام ورود به سالن پرورش، تاریخ تحویل جوجه ها، مشخصات کارخانه جوجه کشی و…)

لازم است جوجه های وازده، فلج، زخمی و دارای شکل غیر طبیعی سریعا از گله حذف شوند، زیرا نگهداری آنها فقط باعث افزایش هزینه خواهد شد و میزان تولیدشان نیز ناچیز خواهد بود و این برنامه باید در طول دوره پرورش به طور مرتب انجام شود.

نمونه برداری و خونگیری از گله جهت ارسال به آزمایشگاه برای اطلاع از وجود مایکوپلاسماها، سالمونلاها و همچنین تیتراسیون و… با توجه به برنامه ریزی مدون بطور منظم انجام شود.

قسمتی که در سالن برای پرنده ها در نظر گرفته می شود باید راحت، گرم، تمیز و بهداشتی باشد و بتواند از جوجه های تازه متولد شده به خوبی نگهداری نماید.

انتخاب محل مرغداری:

محل مزارع گوشتی باید به نحوی انتخاب شود که در اطراف آن تراکم واحدهای مرغداری کم باشد. این مطلب نه فقط در مورد مزارع مرغداری بلکه در مورد مراکز جوجه کشی، کارخانه‌های ساخت دان، کشتارگاه­ها و دیگر اماکنی که بنحوی در ارتباط با این فعالیت می‌باشند نیز صادق است.

به درستی نمی‌توان فاصله ای مناسب و مطمئن جهت احداث واحدهای مختلف مرغداری پیشنهاد نمود، چون بعضی از بیماریها مثل نیوکاسل و برونشیت از مسافتهای بسیار دور و از طریق هوا به راحتی از یک واحد به واحدی دیگر منتقل می­شوند.

بعضی از عوامل بیماریزا نیز مثل MG از طریق تماس مستقیم و توسط انسان و یا مواد مختلف منتقل می‌شوند. بنابراین حداقل فاصله پیشنهادی دو کیلومتر می‌باشد. اقداماتی از قبیل نصب توری (حصارکشی)، درختکاری و دیوارکشی می‌تواند از عبور و مرور بی رویه و بی‌اجازه افراد و یا حیوانات جلوگیری نماید.

لازم به ذکر است که سازمان دامپزشکی کشور در مورد تعیین فاصله مرغداری­ها دارای ضوابط و آئین نامه‌های خاصی است که قبل از تأسیس هر واحد مرغداری بایستی استعلام شود.

اقدامات بهداشتی:

با توجه به اینکه انسان یکی از عوامل مهم انتقال بسیاری از بیماریها می‌باشد میتوان به منظور کاهش این امکان، اقداماتی از قبیل تعویض اجباری کفشها، لباس و شستن دستها، بهنگام ورود افراد به مزرعه را مد نظر قرار داد. مخصوصاً باید توجه داشت این گونه اقدامات بهداشتی در مورد افرادی که بسته به شغلشان به مزارع مختلف رفت و آمد می‌کنند حتماً انجام شــود‌. (مانند دامپزشکان و کارکنان امور خدماتی)

برای کارکنان مرغداریها، نگهداری انواع طیور و پرندگان در منزل اکیداً ممنوع است. این افراد باید از رفت و آمد به سایر مرغداریها نیز پرهیز نمایند. در صورتیکه اینگونه کنترلها ممکن نباشد می‌توان اقدامات بهداشتی را با شدت بیشتری به مرحله اجرا در آورد. مثلاً باید کلیه افراد را قبل از ورود به مزرعه ملزم به استحمام و تعویض لباس نمود. انواع وسایط نقلیه و دیگر تجهیزات که به مزارع مختلف رفت و آمد می‌کنند نیز از عوامل دیگر انتقال بیماریها می باشند که قبل از ورود به مرغداری، باید ضدعفونی شوند.

آشیانه ها باید بنحوی طراحی و عایق بندی شوند که هیچگونه پرنده و یا جانوری (سگ، گربه و…) امکان ورود نداشته باشد. در این مورد حتی حشرات و دیگر جانوران موذی هم خطر بسیار جدی محسوب می‌شوند.

از نظر بهداشتی معدوم نمودن تلفات در مزرعه با روش مناسب بسیار با اهمیت است. برای از بین بردن تلفات بهترین روش نصب کوره لاشه سوز و یا سیستمی است که بتوان در آن لاشه‌ها و تلفات را بخوبی سوزاند. برای حفظ موازین بهداشتی بهترین شیوه نگهداری گله استفاده از روش تک سنی است. اگر نگهداری یک سن گله در مزرعه امکان‌پذیر نباشد، باید آشیانه‌ها نسبت به هم فاصله‌ای مناسب داشته باشند و هر گروه سنی را در یک آشیانه جدا نگهداری نمود.

استفاده از بستر مناسب و عاری از هر گونه آلودگی به قارچ و کپک در آشیانه از موارد بسیار مهم و قابل توجه می‌باشد.
کارکنان هر آشیانه می‌بایستی از رفت و آمد به آشیانه‌های دیگر خودداری نموده و ضمناً از نقل و انتقال وسایل و تجهیزات نیز جلوگیری شود.

بعد از پایان هر دوره پرورش، کود موجود در آشیانه را بطور کامل خارج نموده و نسبت به شستشوی آشیانه، تجهیزات و وسایل با آب فراوان و مواد پاک کننده اقدام گردد. در طی مراحل مختلف ضدعفونی سعی گردد از تجهیزات ایمنی از قبیل ماسک استفاده شود.

قرنطینه:
بهترین روش قرنطینه، استحمام همراه با تعویض لباس و کفش در بدو ورود به مزرعه می‌باشد. در محل قرنطینه حتما باید دو قسمت که اصطلاحا آنها را آلوده (قبل از استحمام و تعویض لباس و کفش) و غیر آلوده (بعد از استحمام و تعویض لباس و کفش) می‌نامیم، وجود داشته باشد. این دو قسمت باید کاملاً و به نحو مشخصی از هم جدا باشند. برای این منظور میتوان از تخته‌های چوبی بصورت دیواره‌های کوتاه در عرض اتاق استفاده نمود تا افراد برای عبور از بخش آلوده به غیر آلوده مجبور به عبور از روی آن باشند.

تعویض کفش باید بطور جدی مورد توجه قرار گیرد. این امر بخصوص از نظر کنترل بیماری کوکسیدیوز و همچنین جلوگیری از انتقال اُاُسیت‌ها (Oocyst) بسیار مهم است.

توصیه می شود که جهت ورود به آشیانه بجز تعویض کفش از روپوش و کلاه نیز استفاده شود.

یکی از نکات بسیار مهم در طراحی قرنطینه قرار دادن حوضچه و یا تشت محتوی آب کاملاً تمیز و ضدعفونی کننده مناسب در محل درب ورودی می‌باشد. بهتر است که حوضچه یا تشت را در نقطه‌ای قرارداد که افراد به راحتی به آن دسترسی داشته و قبل از ورود به اتاق قرنطینه ملزم به عبور از آن باشند. در این مورد توصیه می‌شود که حوضچه کوچک بتونی در محل ورودی درب اتاق قرنطینه ساخته شود.

نصب دستشوئی و شیر آب به‌ همراه صابون ضدعفونی کننده به نحوی که افراد قبل از ورود به اتاق قرنطینه یا اتاق سرویس دستهای خود را بشویند.

قرار دادن کفش یا چکمه مخصوص جهت ورود به آشیانه که قبلاً شسته و ضدعفونی شده باشد الزامی است.

بمنظور جلوگیری از هر گونه اشتباه می توان کفش یا چکمه مخصوص آشیانه را با رنگی متفاوت و یا علامتی واضح مشخص نمود.
 برای نگهداری لباسهای کار داخل آشیانه که الزاما تمیز و ضدعفونی شده هستند باید از کمد های مناسب استفاده نمود.

آب و هوای گرمسیری:

در اینگونه مناطق، پیشنهاد می‌شود که آشیانه‌ها بصورت شرقی/ غربی ساخته شده و دیوارهای جانبی آنها باز باشد، ضمن اینکه می‌بایست فاصله‌آنها نسبت به ‌یکدیگر (۳۰- ۲۰ متر) را نیز در نظر گرفت. سقف این نوع آشیانه‌ها می‌تواند شیروانی یا طاق ضربی باشد. بمنظور خروج هوا می‌توان بر روی سقف دریچه‌هائی تعبیه نمود. در مناطق باد خیز، زاویه شیب سقف باید تندتر در نظر گرفته شود. توصیه می شود که سقف حتماً ایزوله باشد، ضمن اینکه هیچگونه مانعی در سطح داخلی سقف وجود نداشته باشد تا امکان حرکت و جریان آزاد هوا بوجود آمده و این عمل بتواند بطور طبیعی و به آسانی صورت پذیرد. اگر سیستم تهویه متقاطع (روبرو) مد نظر باشد، حداکثر عرض آشیانه نباید از ۱۲ متر تجاوز نماید. در این نوع آشیانه‌ها، دیواره‌های جانبی باید دارای توری سیمی باشد. بمنظور تهویه مناسب و بهتر کردن حرکت هوا مخصوصاً در مواقعی که جریان جابجائی هوا و یا باد ضعیف است، توصیه می‌شود که هواکش‌های اضافی که قابل نقل و انتقال باشند، حتماً در نظر گرفته شود.

آب وهوای معتدل گرمسیری:

در این نوع آب و هوا توصیه می‌شود که از تهویه عرضی استفاده شود. در این نوع تهویه ورود هوا از یک طرف و خروج آن از طرف دیگر آشیانه خواهد بود.

آب و هوای معتدل:

در این نوع آب و هوا، آشیانه‌ها در واحدهای مدرن مرغداری، بصورت بسته ساخته شده و باید به خوبی عایق‌بندی گردند. در آشیانه‌های بسته میزان گرمای مورد نیاز با سیستم تهویه آشیانه باید متعادل و تنظیم شده باشد (تعادل حرارتی).
بعبارت دیگر میزان تولید گرما و ضایعات آن باید با سیستم تهویه تنظیم گردد. در این نوع آشیانه ها دور هواکش‌ها باید متغیر باشند تا بتوان درجه آنها را کم و زیاد نمود. مثلاً در سردترین فصول سال باید از دور کم هواکش‌ها استفاده نمود (بنحوی که تهویه نیز بخوبی انجام شود).

آب وهوای کویری (گرم و خشک):

در مناطقی با اینگونه آب و هوا،آشیانه ها باید بخوبی عایق‌بندی شوند، هواکش‌های دور متغیر، سیستم گرمایی و سیستم خنک کننده مناسب داشته باشند. عملکرد صحیح و مطلوب این سیستم‌ها مستلزم نظارت، توجه و کنترل دائم می باشند. در مناطق گرم و خشک، نصب سیستم مه پاش‌ (اسپری آب) و استفاده از این سیستم در گرمترین موقع روز، هنگامیکه درصد رطوبت نسبی نیز کاهش می‌یابد به خنک کردن آشیانه کمک بسیاری می‌کند. در اینگونه موارد کاهش ۲ تا ۳ درجه از دمای هوا، می‌تواند از استرس و در نتیجه تلفات، جلوگیری نماید.

تغییرات ناگهانی دما:

در نواحی گرم و خشک و یا نواحی کویری، تغییرات دما شدیدتر است. در ساخت آشیانه‌ها در مناطقی با زمستان‌های سرد و تابستان‌های گرم می‌باید طراحی بنحوی باشد که در فصول سرد هوای ورودی به آشیانه قبل از مخلوط شدن با هوای داخل آشیانه در یک اتاق مرکزی گرم شود و سپس به داخل آشیانه هدایت شود. برای هدایت و توزیع هوای گرم شده به داخل آشیانه می توان از کانال‌ انتقال استفاده نمود. در این سیستم مقدار گرمایش و تهویه باید تنظیم شود. در فصول گرم توصیه می‌شود که هوای تازه مستقیماً به داخل آشیانه ها هدایت شود. به منظور توزیع بهتر هوا استفاده از سیستم کانال‌کشی و یا تعبیه ورودی‌های بزرگ هوا در تمام طول دیوارهای آشیانه بسیار مؤثر است. برای کنترل و تنظیم مقدار هوای ورودی بطور دلخواه می‌توان دریچه هایی در طول مسیر کانال نصب نمود. که البته باید ایزوله شده باشند.

مدیریت منابع حرارتی

سیستم تنظیم حرارت بدن جوجه های گوشتی نابالغ تکامل یافته نیست و قادر به تنظیم حرارت بدن خود در مواجهه با هوای بیرون از دستگاه جوجه کشی نیستند، بنابراین تنظیم حرارت مناسب جایگاه طیور گوشتی در طی هفته اول دوره پرورش از اهمیت خاصی برخوردار است، بدین منظور لازم است قبل از ورود جوجه ها دمای سالن را به حد مطلوب رساند.

در روز اول حرارت مناسب دستگاههای گرم کننده سالن در 5 سانتیمتری بستر باید 32-30 درجه سانتیگراد و در اواخر هفته اول 29-28 درجه سانتیگراد باشد.

برای اینکه جوجه ها زیاد از منبع حرارتی (مادر مصنوعی) دور نشوند اطراف دستگاه های گرم کننده را حصار بندی می­کنند. حصار در فاصله 80 تا 90 سانتیمتری از دستگاه گرم کننده به طور دایره ای نصب می شود.

رفتار جوجه ها بهترین نشانه برای مناسب بودن درجه حرارت سالن می باشد، به طوریکه از طریق نحوه پخش آنها در محدوده جوجه ریزی می توان به میزان درجه حرارت محل پرورش جوجه ها پی برد که به صورت زیر می باشد:

1- دمای مناسب: جوجه های شاداب با پراکندگی یکنواخت در محدوده جوجه ریزی دیده می شوند.

2- دمای خیلی بالا: جوجه ها از دستگاه گرم کننده فاصله می گیرند و در این حالت ساکت، درحال نفس نفس زدن و سر و بال افتاده هستند.

3- دمای خیلی پایین: جوجه ها در زیر دستگاه گرم کننده جمع می شوند، پر سر و صدا و صدای آزار دهنده دارند.

4- کوران هوا: در این وضعیت جوجه ها در منطقه ایی خاص از محدوده جوجه ریزی ازدحام می نمایند.

معمولا برای اطمینان کامل از اینکه جوجه ها گرمای مناسبی را دریافت می کنند باید دماسنج­های سالن و همچنین ترموستاتهای دستگاههای گرم کننده را کنترل کرده و از صحت کارکردشان اطمینان حاصل نمود.

به طور معمول دماسنج ها و ترموستاتها باید در 20 سانتیمتری بالای سر جوجه ها قرار گیرند.

تهویه و کیفیت هوا

همزمان با رشد، پرنده ها اکسیژن مصرف نموده و گازهای مضر تولید می کنند و همچنین احتراق در دستگاه های گرم کننده و تخمیر فضولات طیور نیز گازهای زیان آور را افزایش خواهند داد و چون چگالی این گازها از هوا سنگین تر است و درسطح پایین سالن باقی می مانند باعث مسمومیت، نقصان تولید و بروز بسیاری از بیماریها می گردند، بنابراین سیستم تهویه باید قادر به حذف این گازها و تامین کننده هوای با کیفیت مناسب برای پرنده ها باشد، بدین منظور لازم است همیشه جریان یکنواخت و ثابتی از هوای با کیفیت در سطح پرنده ها تامین شود تا پرنده ها ضمن حفظ وضعیت سلامت، توان رشد بالقوه را به دست آورند (بطور معمول در زمان جوجه ریزی یک متر مکعب هوا به ازای هر کیلوگرم وزن پرنده در ساعت مورد نیاز است و باید با افزایش رشد و وزن گله، این تناسب حفظ شود).

تهویه در آب و هوای سرد در مقایسه با آب و هوای گرم بسیار متفاوت است. در آب و هوای سرد با استفاده از منبع حرارتی کمکی و ایجاد سیستم تهویه فشار منفی دمای هوای سالن به طور صحیح کنترل می شود. به منظور ایجاد تهویه با فشار منفی در سالنها از هواکشهای الکتریکی که دارای ظرفیتهای متفاوتی می باشند استفاده می گردد، هواکش ها با کشیدن هوای داخل سالن به محیط بیرون باعث ایجاد فشار منفی در داخل سالن و ورود هوای تازه از دریچه های ورود هوا به سالن می شوند.

در ارتباط با استفاده از سیستم تهویه با فشار منفی توجه به نکات ذیل ضروری می باشد:

1- نوع، اندازه و محل قرارگرفتن ورودی هوا باید متناسب با شرایط آب و هوایی منطقه و ظرفیت هواکشها باشد.

2- حداکثر هوای مورد نیاز در سیستم تهویه فشار منفی 7-4 متر مکعب در ساعت برای هر کیلو گرم وزن زنده می باشد.

3- به منظور تامین فشار هوای مناسب در داخل آشیانه باید ابعاد ورودی هوا متناسب با ظرفیت هواکش ها باشد، به همین منظور جهت تخلیه 1000 متر مکعب هوا در ساعت سطحی برابر با 3/0 مترمربع هواده لازم است.

4- این سیستم در هوای سرد برای تامین حداقل احتیاجات تهویه مورد نیاز پرنده (4/0 مترمکعب هوا در ساعت به ازا هر کیلوگرم وزن زنده) استفاده می شود.

برای تهویه سالن در آب و هوای گرم از سیستم تهویه تونلی استفاده می شود، در این سیستم هواکش های مکنده در یک طرف و دریچه های ورود هوا در طرف انتهایی دیگر قرار می گیرند، هوای ورودی در طول سالن حرکت کرده و پس از طی طول سالن گرما و آلودگی ها را به همراه خود خارج می سازد و طیور را با برقراری جریان هوا، خنک می کند.

هدف از بکارگیری سیستم تونلی حفظ دما در سطح کمتر از 30 درجه سانتیگراد از طریق حرکت جریان هوا بر روی جوجه ها با سرعت 2 متر بر ثانیه می باشد، این جریان هوا سبب کاهش احساس گرما به میزان 5 تا 7 درجه سانتیگراد در سطح جوجه ها می شود.

چنانچه تهویه سالن پرورش نامطلوب باشد باعث تجمع گازهای سمی از جمله آمونیاک می شود.

هرگاه میزان گاز آمونیاک بیشتر از ppm10 باشد به ریه پرنده ها آسیب وارد می شود، اگر میزان گاز از ppm 20 بیشتر شود آسیب ریوی منجر به افزایش حساسیت به بیماریهای تنفسی می گردد. گاز بالای ppm 50 سبب کاهش رشد ناشی از آسیب ریوی می­گردد و در بیشتر از ppm100 قابلیت ریه در تبادل گازهای تنفسی کاهش می یابد و در مقادیر بالاتر شاهد بروز افزایش تلفات خواهیم بود.

”حفاظت پرنده توسط آنتی بادی مادری در بیماریها به ویژه گامبورو حائز اهمیت است به طوریکه حتی پادتن مادری می تواند بعضی از سویه های واکسن را غیر فعال کند “

برای تنظیم مناسب میزان تهویه کیفیت هوا باید بررسی شود. کیفیت نامطلوب هوا عملکرد گله را محدود کرده و حساسیت به بیماری را افزایش خواهد داد. در تمامی اوقات میزان تهویه در حد و یا بالای حداقل تهویه مورد نیاز حفظ شود.در عمل بهتر است از یک روزگی حداقل تهویه را برقرار نموده تا مطمئن شویم که هوای تازه به تناوب منظم و مکرر برای جوجه ها فراهم می آید.

باید توجه داشت که تهویه ناکافی باعث مرطوب شدن بستر، افزایش وقوع سوختگی مفصل خرگوشی و افت کیفیت لاشه می شود.

رطوبت سالن پرورش

در انتهای فرایند جوجه کشی رطوبت نسبی در هچر بالا خواهد رفت (حدود 80 درصد)، در خارج از دستگاه جوجه کشی رطوبت محیط مناسب شرایط جوجه های یکروزه نمی باشد، بنابراین برای کاهش شوک وارده به جوجه ها جهت انتقال از جوجه کشی به سالن پرورش لازم است که رطوبت نسبی حدود 70 درصد باشد.

رطوبت داخل سالن باید روزانه مورد بررسی قرار گیرد، اگر رطوبت در هفته اول به پایین تر از 50 درصد افت کند جوجه ها آب بدن خود را از دست داده و این امر اثر منفی بر عملکرد گله خواهد گذاشت.

در چنین شرایطی می توان از آب­پاشی منطقه فاقد جوجه ریزی شده یا نازل های اسپری کننده (مه پاش) جهت افزایش رطوبت طی دوره اولیه پرورش استفاده نمود که در این سیستم (مه پاش) هوای ورودی با تبخیر قطرات ایجاد شده از طریق پمپ کردن آب در داخل لوله و نازل ها خنک می شود.

برای به حداکثر رساندن سرعت تبخیر لازم است که خطوط مه پاش در نزدیکی ورودی هوا قرار داده شوند.گاهی ممکن است خطوط اضافی نیز در مرکز سالن مورد نیاز باشند. باید توجه داشت که در هنگام استفاده از مه پاش با تنظیم اندازه قطرات از مرطوب شدن بستر جلوگیری شود.

سیستم تامین رطوبت باید به گونه ای طراحی شود که فضای بین حصارها و در و دیوار سالن نیز مرطوب شوند. در صورتی که آب حاوی مقادیر بالایی از مواد معدنی نامحلول یا ذرات ریز باشد کارایی سیستم خنک کننده تبخیری در دراز مدت کاهش می یابد.

– جوجه های نگهداری شده در رطوبت مناسب کمتر دچار کم آبی بدن شده و معمولا شروع بهتر و رشد یکنواخت تری خواهند داشت.

سیستم نوردهی

برای تحریک رشد و افزایش درصد ماندگاری، ساعات و شدت روشنایی در هفته اول از اهمیت ویژه ای برخوردارند.

به طور معمول سیستم نوردهی به کار رفته توسط پرورش دهندگان مرغ گوشتی در هفته اول، نور دهی مداوم بوده و دلیل تمایل به آن تحریک اشتهای جوجه ها و رسیدن به حداکثر وزن روزانه می باشد. این روش شامل نوردهی طولانی مدت (24ساعت روشنایی به طور کامل برای دو روز اول جهت آشنا شدن جوجه ها با محیط و دسترسی آسان به آبخوریها و دانخوریها) و متعاقب آن از روز سوم یک دوره کوتاه تاریکی (برای مثال نیم تا یک ساعت) در نظر گرفته شود تا پرنده در صورت قطع برق به تاریکی عادت داشته باشد و همچنین باید توجه داشت که کاهش زود هنگام طول روشنایی در هفته اول فعالیت تغذیه ایی و وزن را کاهش خواهد داد.

در طی هفت روز اول شدت نور حداقل 20 لوکس در نظر گرفته شود (در سراسر سالن یکنواخت باشد) بهتر است شدت نور نور بين 25 تا 35 لوکس در نظر گرفته شود که از هفته دوم این میزان کاهش می یابد. این کاهش شدت نور باید تا حدی باشد که که طيور در آن راحت و آرام باشند، بدون اینکه مشکلی در دستیابی به آب و دان داشته باشند.

پایین بودن شدت نور کمتر از 20 لوکس در شروع دوره پرورش از میزان تغذیه جوجه ها خواهد کاست. (تمیز کردن منظم لامپ ها وکلاهک ها بازدهی آنها را به حداکثر خواهد رساند)

نحوه قرار گرفتن لامپ ها در سالن مرغداری تاثیر به سزایی بر میزان کارایی آنها دارد بنابراین باید لامپها را به گونه ایی قرار داد که شدت نور معینی به طور یکنواخت در سطحی که طیور قرار دارند تابیده شود.

از مزایای مهم استفاده از برنامه های نوری می توان به موارد زیر اشاره نمود :

1- افزایش فعالیت و تحرک پرنده ها که منجر به بهبود وضعیت سلامت پاها می گردد.

2- بهبود و پایین آمدن مقدار ضریب تبدیل غذایی و کاهش اتلاف غذا.

3- کاهش میزان کل تلفات در طول دوره پرورش.

مدیریت بستر

از عوامل مهم تاثیر گذار دیگر بر پرورش جوجه ها در هفته اول، بستر و کیفیت آن می باشد. در طی هفته ا ول، بستر به عنوان عایق عمل کرده و باعث آرامش جوجه ها می شود، بدین منظور شرایط بستر باید به طور مداوم مورد توجه و بررسی قرار گیرد. نوع، درجه حرارت، بافت و رطوبت محتویات بستر از عوامل مهمی هستند که می توانند روی قدرت زنده مانی جوجه ها در هفته اول تاثیر بگذارند.

مواد بستر باید به طور یکنواخت و به عمق 5 تا10 سانتیمتر با توجه به شرایط جایگاه و عایق سازی آن و منطقه جغرافیایی (گرمسیری یا سردسیری) پخش شوند.

طیف وسیعی از مواد ممکن است به عنوان بستر به کار روند (تراشه چوب، کاه خرد شده، خرده کاغذ، خاک اره، کاه پلت شده با مواد شیمیایی) با این شرط که نیازهای مرتبط با جذب مناسب رطوبت، قابلیت تجزیه در محیط، تمیزی و راحتی، عاری بودن از فساد و رنگ و همچنین کم بودن گرد و غبار را برآورده کرده و امکان تهیه مداوم از منابع بهداشتی، در دسترس و ارزان بودن آن، وجود داشته باشد.

بستر در طول دوره پرورش به خصوص هفته اول نباید سخت و محکم باشد و در صورتی که به هم فشرده و یا بیش از حد مرطوب شود (رطوبت بیش از 50 درصد) شیوع سوختگی مفصل خرگوشی و یا تاول سینه را به دنبال خواهد داشت.

رطوبت بستر باید بین 20 تا 30 درصد حفظ شود، رعایت این مسئله سبب نیل به اهداف زیر خواهد شد:

1-پر در آوری بهتر 2-رشد مطلوب و یکنواختی در وزن گله 3-بهبود بازده غذایی

4-کنترل کوکسیدیوز 5-کاهش میزان گاز آمونیاک در سالن 6-کاهش رشد و تکثیر قارچ ها، انگل ها و لارو مگس ها.

بستر به دلیل عوامل مختلفی خیس و کلوخه می شود، این عوامل عبارتند از:

1-تراکم بالا در واحد سطح 2-رطوبت بیش از حد سالن 3-وجود چربی و نمک بیش از اندازه در جیره غذایی 4-متعادل نبودن دما 5-بروز بیماریها

مخلوط کردن قسمتهای مرطوب بستر با قسمتهای خشک باعث انتشار میکروارگانیسمها در محیط سالن پرورش می شود بنابراین باید بستر کپک زده و خیلی مرطوب را از سالن خارج و بستر خشک و تمیز را جایگزین آن نمود.

بستر باید به نحو مطلوبی عاری از عوامل بیماریزا باشد، آلودگی مواد بستر به سموم قارچی عملکرد پرنده را دچار مشکل خواهد کرد.

” شروع خوب یک عامل کلیدی در پرورش جوجه های گوشتی به حساب می آید. گرما، تهویه، رطوبت، نور، بستر، آّب، خوراک، واکسیناسیون و تراکم مناسب و همچنین توجه دقیق به وضعیت جوجه ها در سالن از فاکتورهای مهمی هستند که عملکرد جوجه ها را در پایان دوره تحت تاثیر فرار می دهند. دستیابی به عملکرد مناسب مستلزم تامین شرایط محیطی مطلوب برای جوجه ها می باشد بنابراین مناسب بودن شرایط محیطی فقط با توجه به وضعیت جوجه ها و نه نیاز یا خواسته مرغدار تامین می گردد. در نهایت باید توجه داشت که توصیه های ارائه شده جهت هفته اول پرورش فقط با توجه به نکات علمی و تجارب فراگیر قابل اجرا خواهند بود. “

لازم است قبل از ورود جوجه ها بستر گرم شود، پیش گرمایی باید در کل سالن در سطح بستر صورت گیرد تا در زمان ورود جوجه ها دمای بستر در حدود 30 درجه سانتیگراد باشد.این عمل احتمال هر گونه چسبندگی میان کف سالن و بستر را به حداقل می رساند، این چسبندگی ها موجب تخمیر بی هوازی می گردند، در نتیجه میزان گاز آمونیاک سالن افزایش می یابد.

مدت زمان پیش گرمایی36 تا 48 ساعت است که به شرایط آب و هوایی، عایق کاری سالن و مقدار بستر موجود در سالن بستگی دارد، بیشتر از این مدت (36 تا 48ساعت) قبل از ورود جوجه ها نباید دستگاه های گرم کننده را روشن نمود، در غیر اینصورت بستر به میزان زیادی خشک می شود و باید توجه داشت که اگر جوجه ها در سالنی قرار گیرند که بیش از اندازه خشک باشد مقدار زیادی از آب بدنشان را از دست خواهند داد که در عملکرد جوجه ها تاثیر منفی می گذارد.چنانچه هنگام رسیدن جوجه ها سطح بستر سرد باشد می تواند باعث بروز مشکلاتی مانند: نفریت، اسهال و مشکلات پا و… شود. بنابراین باید هر گونه تلاش لازم برای حفظ شرایط مطلوب بستر جهت به حداقل رساندن افت کیفیت لاشه انجام گیرد.

به طور کلی اعمال مدیریت بستر و کنترل شرایط محیطی سالن تاثیر بسیار زیاد و انکار نا پذیری بر سلامت پرندگان در هفته اول دارد.

آب و کیفیت آن

حدود70 درصد از وزن بدن جوجه ها را آب تشکیل می دهد. آب مهمترین ماده مغذی است که برای جوجه ها تهیه می شود، محدودیت در مصرف آب، مصرف دان و رشد را کاهش خواهد داد.

مهمترین اعمال حیاتی که توسط آب در بدن پرنده ها صورت می گیرد به شرح ذیل می باشد :

1- یکی از شاخصهای مهم در بررسی وضعیت سلامت گله و کنترل عوامل تغذیه ای و محیطی به شمار میرود.

2- عناصر غذایی را به صورت کلوئیدی و امولسیون در آورده و قابل هضم و جذب می نماید.

3- در واکنشهای شیمیایی و دفع مواد زائد شرکت می کند.

4- در مکانیسم تنظیم و تعادل یونی بدن نقش اساسی دارد.

5- با نقش حامل به عبور غذا از دستگاه گوارش کمک می نماید.

6- به عنوان یک سیستم خنک کننده از طریق دفع آب توسط ششها و کیسه های هوایی عمل می کند.

کیفیت، خلوص و درجه حرارت آب باید در ابتدا مورد بررسی قرار گیرد و از پاکیزه بودن آن اطمینان حاصل نمود، آب آلوده می تواند سبب انتشار بیماری و اسهال شود و این موارد منجر به بروز دهیدراتاسیون و تلفات در گله های جوان می شود.

آب مصرفی باید از نظر نمک های کلسیم، سختی آب و نیترات آزمایش شود. در دوره آماده سازی و قبل از جوجه ریزی باید نمونه برداری از آب انجام شده و از نظر آلودگی باکتریایی منبع ذخیره آب مصرفی و آبخوری ها کنترل گردند. تحقیقات نشان داده است که بالا بودن بار باکتریایی آب مصرفی جوجه های جوان، بروز مشکلات پا و به ویژه نکروز سر استخوان ران و عفونت ناشی از استافیلوکوکوس آرئوس را افزایش خواهد داد.

جدول تعیین میزان مجموع مواد جامد در آب

وجود مقادیر اندک برخی از مواد سمی می تواند باعث مسمومیت پرنده شود. در این خصوص می توان مس، آهن، سرب، جیوه، مولیبدن، سلنیوم، روی، فلوئور، نیترات و نیتریت را نام برد.

قبل از ورود جوجه ها به سالن آبخوری ها از آب تمیز و بهداشتی پر شوند تا دمای آب در هنگام رسیدن جوجه ها به سالن پرورش به 25 درجه سانتیگراد برسد.

بطور معمول برای هر 80 جوجه یک آبخوری کله قندی 4 لیتری یا برای هر 20-15 جوجه یک عدد نیپل و یا برای هر 100-80 جوجه یک عدد آبخوری مخروطی (به قطر 33 سانتیمتر) در نظر گرفته می شود.

نکته حائز اهمیت اینکه آبخوری های دستی (مخروطی) به دلیل سریع خالی شدن نسبت به آبخوری های دیگر (کله قندی) ارجحیت دارند زیرا این حالت باعث می شود که همیشه آب تازه، تمیز و بهداشتی در آبخوری ها موجود باشد و پرسنل مرغداری به طور مداوم شرایط گله، سالن و آبخوری ها را تحت نظارت و کنترل داشته باشند.

در روز اول باید آبخوری های دستی بر روی بستر به نحوی قرار داده شوند که جوجه ها بتوانند به راحتی از آنها آب بنوشند. بعد از 2 روز باید آبخوری ها را روی برجستگی هایی به ارتفاع 5/2 سانتیمتر قرار داد تا پوشال بستر داخل آن نریزد.

باید توجه داشت که برای جلوگیری از افت کیفیت آب آشامیدنی، آبخوری ها هر 4ساعت یکبار تخلیه و شسته شده و مجددا از آب تمیز و بهداشتی پر شوند.

ظروف آب و غذا باید به فاصله های 5/1 متری از هم قرارداده شوند.

در اواخر هفته اول آبخوری های دستی باید به آبخوری های اتوماتیک نزدیک شوند (از روز چهارم یک چهارم آبخوری های دستی جمع آوری شوند) همچنین تا روز هفتم پرورش قسمت بالایی لبه آبخوری های اتوماتیک همسطح پشت جوجه ها و بعد از هفت روزگی سطح زیرین آبخوری های اتوماتیک باید با سطح پشت جوجه ها تنظیم شوند، این عمل به جلوگیری از ریزش آب و حفظ کیفیت بستر کمک می کند.

دانستن میزان مصرف آب در سالن پرورش از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا اغلب اوقات کاهش مصرف آب نشان دهنده بروز مشکل در گله است و افزایش ناگهانی مصرف آب نیز دلیل خرابی آبخوری ها و یا نشتی آب از لوله های انتقال آب در سالن می باشد و همچنین در مواقع تجویز دارو از طریق آب آشامیدنی، آگاهی از میزان مصرف آب برای پرورش دهنده ها حائز اهمیت است بنابراین لازم است بر روی مبدا ورودی آب هر سالن کنتور نصب شود.

– در شروع دوره پرورش جهت جلوگیری از استرس (حمل و نقل، واکسیناسیون، محرومیت از آب و…) می توان از محلولهای مولتی ویتامین، الکترولیت و یا آب شکر 5 درصد برای مصرف جوجه ها استفاده نمود.

نگهداری دان:

روش مناسب برای نگهداری دان استفاده از مخزن برای هر آشیانه می‌باشد. ظرفیت این مخزن باید به اندازه‌ای باشد که بتوان برای حداکثر تا یک هفته دان مورد نیاز آشیانه را در آن ذخیره نمود. مخزن مربوطه باید به راحتی قابل بازدید و شستشو باشد. جهت حمل دان داشتن وسیله نقلیه مخصوص برای هر واحد مرغداری توصیه می‌شود. اگر دان در کیسه نگهداری و حمل می‌شود باید محل مناسبی را برای آن در نظر گرفت. کیسه‌های دان را به دلیل امکان جذب رطوبت نباید مستقیماً بر روی زمین قرار داد و حتی الامکان باید دور از دسترس جانوران موذی قرار گیرد.

میزان نیاز به مواد مغذی:

نیاز به مواد مغذی با توجه به شرایط آب و هوائی و سن گله متفاوت می‌باشد. بنابراین وظیفه متخصص تغذیه این است که فرمول دان را بگونه‌ای تنظیم نماید که تحت هر شرایط، مواد مغذی مورد نیاز به طور کامل در اختیار گله قرار گیرد. برای این امر در وهله اول باید اطلاع کافی از کیفیت مواد اولیه و میزان مواد مغذی در آنها در دست باشد، سپس با توجه به میزان احتیاج گله به مواد مغذی، بهای مواد اولیه و قیمت تمام شده محصول نهائی (گوشت مرغ) نسبت به تنظیم فرمول خوراک اقدام نمود.
در این راهنما برای این منظور دو سطح تراکم مواد مغذی (تراکم زیاد و کم) پیشنهاد شده است که می توان با توجه به موارد ذکر شده در بالا از ارقام آنها در جهت تنظیم فرمول مناسب دان استفاده نمود.

توصیه هایی در مورد خوراک دادن:

دسترسی به غذا در ساعات اولیه ورود جوجه برای رسیدن به رشد مطلوب، مهم است. عدم دسترسی به مواد مغذی، مانع از پاسخ مناسب سیستم ایمنی به واکسیناسیون می گردد و نهایتاً در میزان مقاومت بدن نسبت به بیماری ها در تمام طول زندگی تأثیر می گذارد، به همین دلیل توصیه می شود که از دان کامل استفاده گردد و با اتخاذ روش های مناسب و برنامه صحیح در نوبت های توزیع دان و چگونگی کار دقت کافی جهت تحریک اشتهای جوجه ها به عمل آید. مدیریت گله
آشیانه و عوامل مؤثر در طراحی آن آشیانه‌ها باید امکانات و تجهیزات لازم جهت فراهم کردن یک محیط راحت را برای گله ها داشته باشند. برای مثال، دمای مناسب جهت پرورش جوجه های گوشتی بین C”33 (جوجه یکروزه) و C”20 (در پایان دوره) متغیر است و یا میزان درصد رطوبت مطلوب بین ۵۰% تا ۷۰% میباشد. بنابر این در طراحی و ساخت آشیانه با آگاهی و علم به این دو مطلب، تجهیزات لازم را باید پیش بینی نمود تا بتوان شرایط مورد نظر را فراهم کرد.بطور کلی در ساخت آشیانه، با توجه به مناطق مختلف جغرافیائی بایستی چهار عامل، عایق‌بندی (ایزولاسیون) – تهویه – منابع گرم کننده – منابع خنک کننده مورد توجه قرار گیرد.

خوراک جوجه ها

رشد سریع طیور نیاز پروتئینی آنها را افزایش میدهد و در زمانی که رشد کاهش می یابد احتیاجات پروتئینی آنها کاهش می یابد میزان پروتئین خوراک طیور به نوع طیور، سن و مرحله تولید آنها وابسته است. میزان غذای مصرفی روزانه طیور به انرژی غذا، مواد مغذی آن، سن، وزن بدن، حرارت محیط و میزان تولید آنها بستگی دارد اضافه چربی در خوراک طیور، سبب افزایش انرژی غذا و در نتیجه کاهش مصرف روزانه آن می شود در صورتیکه نسبت انرژی به پروتئین در خوراک طیور در نظر گرفته نشود و مقداری چربی به غذا اضافه شود، میزان رشد طیور جوان بر اثر کاهش پروتئین مصرفی کاهش می یابد.

مواد تشکیل دهنده جیره طیور مختلف بسیار شبیه به یکدیگر بوده و فقط نسبت مواد تشکیل دهند آن برای هر گروه از آنها متفاوت است.
احتیاجات کلسیم جوجه ها نسبتا پایین (1درصد) است که باید با عناصر فسفر،‌ منگنز و روی نسبت مناسبی داشته باشد.

جیره کلی مواد غذایی طیور:

تغذیه جوجه پس از خروج از تخم تاثیر زیادی بر عملکرد آن در پایان دوره پرورش دارد، آزمایشات متعدد ثابت کرده است که وزن جوجه ها در آخر دوره رابطه مستقیمی با وزن آنها در هفته اول پرورش دارد. به عبارت دیگر اگر شروع پرورش گله ای با تغذیه مناسب و صحیح توام شود نه تنها گله ای یکنواخت از نظر وزنی تولید می گردد بلکه عملکرد آن از نظر ضریب تبدیل غذایی، تقویت سیستم ایمنی و میزان تلفات نیز بهینه خواهد شد لذا برای موفقیت در این امر، رعایت اصول تغذیه و مدیریت به ویژه در هفته اول از اهمیت ویژه ای برخوردار گردیده است.

سیستم ایمنی جوجه های تازه متولد شده برای رشد و تکامل نیازمند مصرف مواد مغذی می باشد. مصرف خوراک مناسب و با کیفیت، مواد مغذی لازم جهت رشد و نمو اندامهای لمفاوی ثانویه که در زمان تولد جوجه ها وجود نداشته یا نا بالغ هستند را فراهم می نماید.

عدم دسترسی به دان و مواد مغذی با کیفیت مانع از پاسخ مناسب سیستم ایمنی به واکسیناسیون در ابتدای زندگی پرنده ها می گردد، فقدان مواد مغذی و یا پاسخهای هورمونی به گرسنگی، سیستم ایمنی را برای مدت طولانی متاثر می کند، گرسنگی اولیه جوجه ها می تواند بر مقاومت پرنده نسبت به بیماریها در تمام طول دوره پرورش تاثیر گذارد.

تمامی جوجه ها بلافاصله بعد از قرار گرفتن در سالن باید به دان سرشار از مواد مغذی و با کیفیت دسترسی داشته باشند، این عمل سبب خواهد شد زرده باقیمانده به سرعت در دستگاه گوارش مورد استفاده قرار گرفته و سیستم ایمنی هرچه سریعتر تکامل یابد.

بررسی میزان پر بودن چینه دان پرنده ها در ابتدای دوره پرورش معیار مناسبی برای میزان فعالیت پرندگان در مصرف خوراک می باشد بطوریکه تقریبا 24 ساعت پس از جوجه ریزی در حدود 80 درصد، 48 ساعت بعد حدود 90 درصد و 72 ساعت حدود 100 درصد جوجه ها باید دارای چینه دان پر باشند در غیر اینصورت باید بررسی شود که چه عاملی باعث عدم مصرف کافی دان توسط جوجه ها شده است.

” برای تحریک رشد و افزایش درصد ماندگاری، ساعات و شدت روشنایی در هفته اول از اهمیت ویژه ایی برخوردارند. “

عدم دسترسی به دان غنی از مواد مغذی در روزهای اول بعد از خروج از تخم بر روی رشد عضلات، رشد پرزهای روده، سیستم ایمنی و ماندگاری جوجه ها تاثیر منفی می گذارد.

مکانیسم تشنگی در جوجه های تازه از تخم خارج شده کاملا توسعه یافته نیست و تا زمانیکه پرنده ها غذا مصرف نکرده­اند تشنگی تحریک نمی­شود، این بدان معنی است که تشنگی با مصرف مواد مغذی و انرژی زا تحریک می گردد، لذا دسترسی جوجه ها به غذا در ساعات اولیه برای رسیدن به رشد مطلوب بسیار مهم است.

فراهم نمودن فضای کافی دانخوری عامل مهمی برای به دست آوردن درصد ماندگاری، رشد و بازده غذایی مطلوب می باشد.

تعداد پرنده ها به ازای هر نوع دانخوری :

بشقابی : یک دانخوری با قطر 33 سانتیمتر به ازای هر 65 پرنده.

استوانه ایی : یک دانخوری با قطر 38 سانتیمتر به ازای هر 70 پرنده.

زنجیری : دانخوری با قطر 5/2 سانتیمتر به ازای هر پرنده ویا 80 پرنده به ازای هر متر دانخوری.

معیار قابل قبول جهت تشخیص مقدار فضای مناسب دانخوری و آبخوری این است که جوجه ها در مواقع خوردن و آشامیدن منتظر صرف دان و آب نمانند.

دانخوری ها باید طوری تنظیم شوند که میزان هدر روی دان کم بوده و پرنده ها به سهولت به دان دسترسی داشته باشند، بدین منظور لازم است سطح دان در دانخوری ها پائین باشد (در صورتی که 3/2 دانخوری ها از دان پر باشد میزان هدر روی خوراک در حدود 10 درصد است، اگر 2/1 دانخوری ها پر باشد این میزان به 3 درصد می رسد و هنگامی که کمتر از 2/1 دانخوریها پر باشد این رقم به 1 درصد خواهد رسید) همچنین باید لبه دانخوری ها به طرف داخل مقداری خم شده باشد که این وضعیت باعث کاهش چشمگیر اتلاف دان خواهد شد.

نکته حائز اهمیت اینکه باید سعی نمود تا حد امکان سطح بیشتری از دانخوری برای جوجه فراهم آمده و دان کمتر ولی به دفعات بیشتر در دانخوری ها توزیع شود.

تنظیم نامناسب دانخوری ها باعث افزایش ضایعات دان می شود، در این حالت ضریب تبدیل غذایی بالا رفته و در صورت مصرف دان حاوی اجرام بیماریزا توسط جوجه های گوشتی احتمال خطر آلودگی باکتریایی بیشتر خواهد شد.

دان باید به صورت یکنواخت در دانخوری ها قرار گیرد، توزیع غیر یکنواخت دان منجر به افت عملکرد و فزونی ضایعات خراشیدگی ناشی از رقابت بر روی دانخوری ها می شود.

به طور کلی جیره با کیفیت و مناسب در هفته اول باید شرایط ذیل را دارا باشد:

1- به اندازه کافی دارای انرژی بوده و حاوی مقدار کافی پروتئین قابل هضم و اسید آمینه های ضروری باشد.

2- ویتامین های لازم را برای بدن طیور داشته و حاوی مقادیر کافی و متعادلی از مواد معدنی باشد.

3- فاقد عناصر مضر و سمی برای طیور بوده و مطابق با اصول بهداشت تهیه گردیده و عاری از آلودگی و سالم باشد.

4- از نظر اقتصادی نیز مقرون به صرفه باشد.

5- در هنگام استفاده از دان استارتر توجه کامل به سایز یا اندازه ذرات دان صورت گیرد.

استفاده از دان پلت، باعث نتیجه گیری بهتری در پایان دوره می گردد بنابراین برای جوجه ها در هفته اول دان پلت (کرامبل) جهت مصرف توصیه می شود.

مهمترین بیماریهای طیور :

واکسیناسیون

 به دلیل عدم توسعه یافتگی دستگاه ایمنی در جوجه های جوان ایمن ساختن جوجه ها در برابر عوامل بیماریزا از اهمیت ویژه ای برخوردار گردیده است، با استفاده از برنامه صحیح واکسیناسیون، جوجه ها به طور یکنواخت در برابر بیماریها واکسینه می شوند.

 طراحی واکسیناسیون در جوجه های گوشتی با برنامه واکسیناسیون در گله مادر و شرایط محیطی منطقه مرتبط است، گله های مادر باید سطوح یکنواختی از آنتی بادی مادری فراهم آورده و زمان تجویز واکسن در جوجه های گوشتی بر اساس آن تنظیم شود تا بتوان از اثر بخشی واکسن مطمئن شد.

 حفاظت پرنده توسط آنتی بادی مادری در بیماریها به ویژه گامبورو حائز اهمیت است به طوریکه حتی پادتن مادری می تواند بعضی از سویه های واکسن را غیر فعال کند.

 تامین به موقع واکسن بر اساس دز مورد نیاز، حمل و نگهداری اصولی آن، توجه به تاریخ ساخت و انقضا آن، تهیه یخچال و وسایل واکسیناسیون اعم از اسپری، سرنگ و..، میزان واکسن براساس دز مورد نیاز و نحوه اجرا واکسیناسیون باید از قبل برنامه ریزی شوند، برای این منظور قبلا باید با متخصصین این کار مشورت نمود تا برنامه واکسیناسیون صحیحی تنظیم گردد. این برنامه ها منطقه به منطقه و نسبت به فصول مختلف سال متغیر است، باید دقت شود که برنامه واکسیناسیون مطابق برنامه توصیه شده و به طور صحیح انجام گردد.

 در واکسیناسیون از طریق قطره چشمی از آب مقطر برای تامین آب مورد نیاز واکسیناسیون استفاده شود.

موفقیت واکسیناسیون از طریق آب آشامیدنی به عواملی نظیر کیفیت آب مورد استفاده، در دسترس بودن محلول واکسن، طرز حمل و نقل و نگهداری اصولی آن، پخش مناسب محلول واکسن در آب آشامیدنی (بکار بردن آبخوری اضافی و تسریع در پخش محلول واکسن)، سلامتی پرنده ها در موقع انجام واکسیناسیون و کاربرد واکسن در زمان (بطور معمول صبح هنگام) و دز مناسب بستگی دارد.

تراکم گله

 از روز اول باید فضای کافی در اختیار جوجه ها قرار گیرد، معمولا کاهش میزان سطح مورد نیاز پرنده ها باعث افزایش تلفات و کاهش رشد خواهد شد.

 تراکم گله تاثیر به سزایی بر روی عملکرد، یکنواختی و کیفیت تولید نهایی دارد.

 وضعیت کیفی سالن و خصوصا امکان کنترل شرایط محیطی در تعیین تراکم گله نقش دارد، به عبارت دیگر تراکم در متر مربع به شرایط داخلی آشیانه از قبیل تهویه – حرارت – میزان دانخوری و آبخوری، همچنین سن و وزن بدن در زمان کشتار بستگی دارد. با بالا بردن تراکم باید فضای دانخوری و آبخوری نیز به تناسب جوجه ها افزایش یافته و مراقبت کلی برای حفظ کیفیت هوا به عمل آید.

 بطور معمول در 1تا 3 روزگی 25-30 قطعه در متر مربع و 4تا 7 روزگی 15قطعه در متر مربع و 8 روزگی به بعد با توجه به تناسب ظرفیت، کل فضای سالن در اختیار گله قرار گیرد.

تراکم بیش از حد فشار محیطی بر روی پرنده ها را افزایش داده که سبب کاهش رشد، ماندگاری، کیفیت بستر و سلامتی پا می شود و باید با مدیریت صحیح در برقراری تراکم مناسب جوجه ها در سالن پرورش از بروز موارد فوق جلوگیری نمود.

طراحی آشیانه:

با توجه به دلایل بهداشتی توصیه می شود که کف آشیانه بتونی، صاف و هموار، غیر قابل نفوذ و عاری از هر گونه ترک و منفذ باشد. در ساخت آشیانه‌ها باید سیستم زه‌کشی نیز پیش بینی شود. کف آشیانه باید شیبدار باشد. میزان شیب یک سانتیمتر در هر متر در نظر گرفته می شود. لازم است در هر آشیانه درب‌های بزرگ و اصطلاحاً ماشین ‌رو نصب نمود چون در هنگام تخلیه کود یا حمل گله و یا دیگر موارد بارگیری بتوان به راحتی از وسایل نقلیه مانند تراکتور و غیره استفاده نمود. احداث جاده های صاف و آسفالته در اطراف مزرعه و پیرامون آشیانه‌ها کار شستشو و تمیز کردن و همچنین انتقال کود و تخلیه گله را آسانتر می‌کند. سطح دیوارها و سقف آشیانه باید صاف و غیر قابل نفوذ باشد در ساخت آشیانه می‌بایست از بوجود آمدن هر نوع مانعی که موجب جلوگیری از جریان آزاد هوا چه در طول سقف و چه به‌ سمت کف آشیانه گردد، ممانعت شود. امروزه در یک مرغداری پیشرفته جهت جلوگیری از هدر رفتن نیروی کار، احداث سیستم آبخوری اتوماتیک (آویز و غیره) و همچنین سیستم دانخوری اتوماتیک بسیار ضروری است.باید دقت نمود که سقف آشیانه قدرت نگهداری اینگونه تجهیزات را داشته باشد.
لازم است که تجهیزات برقی تمام نقاط آشیانه در مقابل آب عایق بندی شده باشند (ضد آب باشند). کنتور های آب، برق و گاز باید در محلی نصب شوند که براحتی بتوان آنها را رویت نمود. همچنین بمنظور ثبت کلیه آمار و ارقام لازم است، محل و وسایل لازم را در اتاق سرویس پیش بینی نمود.وجود یک پنجره کوچک در اتاق سرویس،کنترل وضعیت آشیانه را بدون نیاز به ورود، میسر می‌سازد.

آماده سازی آشیانه:

اولین اقدام بعد از ارسال گله به کشتارگاه باز کردن تجهیزات و لوازم غیر ثابت آشیانه می‌باشد، سپس کود را خارج کرده، پس از جاروکشی، شستشوی آشیانه شروع می‌شود.

در این مرحله بهتر است که از دستگاه‌ها و یا پمپ‌هایی که آب را با فشار به بیرون می‌فرستند استفاده نمود. استفاده از مواد پاک کننده و شوینده نیز بسیار مؤثر است. جهت شستشو باید دقت کرد که مراحل کار از بالا به پائین باشد به این ترتیب که ابتدا سقف و سپس دیوارها و کف شسته شوند. عمل شستشو در کلیه نقاط، منافذ، زوایا، ورودی‌های هواکش‌ها و…  باید بخوبی و با دقت و حوصله انجام گیرد. پس از شستشو و تعمیرات جزئی و کلی، نصب مجدد تجهیزات و وسایل باز شده را می‌توان انجام داد.
اقدام بعدی انجام اولین مرحله ضدعفونی می باشد که بهتر است بوسیله ماده ضدعفونی کننده محلول در آب انجام شود.بهترین نوع ضدعفونی کننده در این مرحله فرمالین است که جهت تهیه محلول آن از یک لیتر فرمالین ۴۰% در ۹ لیتر آب استفاده می شود. پس از تهیه محلول ضدعفونی، می‌توان آن را بر روی وسایل و تجهیزات و همچنین کلیه نقاط آشیانه اسپری نمود.
توصیه می شود در این مرحله یک تست باکتریولوژیکی صورت گیرد تا بتوان بهترین نوع ترکیب ضدعفونی کننده را بسته به موقعیت محل تعیین نمود. دومین و آخرین مرحله ضدعفونی قبل از جوجه‌ریزی، بصورت گاز یا بخار فرم آلدئید و با استفاده از فرمالین می باشد، که اصطلاحاً این مرحله را دود دادن می گوئیم. این عمل در صورتی می‌تواند مؤثر باشد که آشیانه کاملاً بسته بوده و کلیه منافذ و سوراخ‌ها مسدود شده باشد. اگر امکان مسدود کردن کامل آشیانه وجود نداشته باشد، بهتر است که این مرحله بصورت اسپری کردن محلول فرمالین انجام شود. برای اطمینان بیشتر می‌توان یک مرحله ضدعفونی به مرحله فوق اضافه نمود. این ضدعفونی با آهک و سولفات آمونیوم امکان پذیر است به این ترتیب که جهت هر۱۰۰ مترمربع از کف آشیانه، ۱۰ کیلوگرم آهک و ۲۰ کیلوگرم سولفات آمونیوم را باید بطور یکنواخت بر روی کف آشیانه پخش نمود و سپس جهت مقادیر فوق تقریباً ۱۰۰ لیتر آب را بر روی آن اسپری نمود. در صورت نیاز به این مرحله ضدعفونی، بایستی قبل از دود دادن انجام گیرد بعبارت دیگر مرحله دود دادن باید همیشه آخرین مرحله ضدعفونی آشیانه باشد.

              توحید مرادی ، رضا آزادبخت ، شاهین نجات دهکردی ، محسن جعفریان دهکردی محسن ممتاز ،                                                              معصومه حیدری سورشجانی

چکیده

تلفات گوساله‌ها در روزهای ابتدای تولد در تمام نقاط جهان قابل توجه و از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است. اسهال در گوساله‌ها می‌تواند به طور جدی مخاطره‌آمیز بوده و به دلیل تلفات، هزینه درمان و کاهش رشد از نظر اقتصادی با خسارت‌های جبران‌ناپذیر همراه باشد. مطالعاتی در آمریکا حاکی از آن است که در سال‌های اخیر با وجود تحولات بنیادین در نحوه تغذیه و مدیریت نگهداری گوساله‌ها (طی یک دوره 50 ساله از 1930 تا 1980) تغییر چشمگیری در میزان تلفات ناشی از اسهال رخ نداده است (23). در ایران نیز تلفات گوساله‌های نوزاد از بدو تولد تا 3 ماهگی نسبتاً سنگین و بالا است و در مواردی از 20 درصد هم تجاوز می‌کند. اسهال و سپتی‌سمی متعاقب آن یکی از علل عمومی بیماری و مرگ و میر در دام‌ها اعم از بالغین و نوزادان است و در نوزادانی که در 24 ساعت اولیه تولد دسترسی کافی به میزان مناسب آغوز نداشته‌اند، وقوع بیشتری دارد. مهمترین عوامل اسهال و سپتی‌سمی در نوزادان، باکتری‌های گرم منفی مثل اشریشیاکلی و سالمونلا است. اشریشیاکلی شایع‌ترین جرم جدا شده از جریان خون گوساله‌ها، بره‌ها و کره اسبان مبتلا به این عارضه می‌باشد (16،30).

بحث در مورد علل عفونی اسهال گوساله‌ها از 30 سال پیش به طور جدی مورد توجه قرار گرفته است. تا سال‌ها سالمونلا را تنها عامل مولد اسهال می‌دانستند ولی در سال 1967 نشان داده شد که گروه کوچکی از سوش‎های کلی‌باسیل، منجر به اسهالی آبکی می‌شوند. این دسته از باکتری‌ها بعداً اشرشیاکلی انتروتوکسینوژن نام گرفتند و امروزه مشخص شده است که مهمترین پاتوژن‌هایی هستند که در نوزاد علفخواران باعث اسهال می‌شوند (23). سپتی‌سمی کلی‌باسیلی در گوساله‌های با سن کمتر از 2 هفته اتفاق می‌افتد. در فرم حاد، بیماری با دپرسیون پیشرونده، کلاپس و اسهال مشخص می‌گردد. در شکل مزمن، عامل مولد بیماری در مفاصل و یا پرده‌های مننژ موضعی می‌شود. کلی‌سپتی‌سمی برخی اوقات با اسهال همراه می‌گردد اما پاتوژنز آن با کلی‌باسیلوز روده‌ای متفاوت است. محققان معتقدند کلی‌سپتی‌سمی از عواقب کمپلکس اسهال گوساله‌ها می‌باشد (۳۰، ۲۳).

گوساله در همان دقایق اولیه زندگی وارد محیطی آلوده می‌گردد (بستر، سطل‌ها و ظروف شیر و غذای آلوده، تماس و نزدیک شدن به گوساله‌های اسهالی، محل زایشگاه، پوست پرینه و پستان گاو بالغ). ارگانیسم از طریق مدفوع در سطح گله منتشر می‌شود و همه اجسام بی‌جان و ابزارآلات را هم آلوده می‌کند (30). بنابراین آگاهی از علل مسبب اسهال در هر منطقه و حتی در هر واحد پرورشی برای برنامه‌ریزی‌های بعدی و حتی سیاست‌های درمانی در برخورد با بیماری از اهمیت بسزایی برخوردار است. به این منظور مطالعه حاضر با هدف بررسی برخی علل باکتریایی و تک‌یاخته‌ای اسهال انجام شد.

مواد و روش­کار

این مطالعه در گاوداری‌های صنعتی و نیمه‌صنعتی اطراف شهرکرد، مرکز استان چهارمحال و بختیاری، انجام شد. بدین منظور از ۸۲ راس گوساله مبتلا به اسهال با سن ۱ تا ۹۰ روز، نمونه مدفوع اخذ و داخل ظرف استریل به آزمایشگاه دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد منتقل و آزمایشات بعدی برای جداسازی و ردیابی ارگانیسم‌های اشریشیاکلی، سالمونلا، کلستریدیوم، کوکسیدیا و کریپتوسپوریدیوم صورت گرفت.

جداسازی اشریشیاکلی: مقدار 1 گرم از نمونه مدفوع در 9 میلی‌لیتر محیط آب پپتونه کشت و به مدت ۲۴ ساعت در 37 درجه سانتیگراد انکوبه شده و نمونه‌های غنی شده نیز در محیط آگار مک‌کانکی کشت گردید و بعد از رشد پرگنه‌های مشکوک (پرگنه لاکتوز مثبت صورتی رنگ)، در محیط آگار EMB کشت و به مدت ۲۴ ساعت در 37 درجه سانتیگراد انکوبه شد. پرگنه‌های سبز متالیک به منظور تأیید اشریشیاکلی، تحت آزمایش‌های بیوشیمیایی نظیر کشت در محیطTSI  و تست در IMVIC قرار داده شد. به منظور ردیابی اشریشیاکلی K99 در سویه‌های جدا شده، ابتدا از باکتری‌های جدا شده با استفاده از کیت استخراج DNA (ساخت شرکت سیناژن، ایران) DNA ژنومی استخراج و با استفاده از زوج پرایمرها، وجود ژن کدکننده فیمبریال F5 به روش PCR در آن‌ها شناسایی گردید.

جداسازی سالمونلا: مقدار 1 گرم از نمونه مدفوع در 9 میلی‌لیتر محیط غنی کننده سلنیت F به مدت ۲۴ ساعت در ۴1 درجه سانتیگراد کشت و سپس به مدت ۲۴ ساعت در محیط جامد SS کشت داده شد. پرگنه‌های مشکوک (پرگنه‌های لاکتوز منفی بی‌رنگ با مرکز سیاه رنگ) در محیطTSI  و آزمایشات بیوشیمیایی نظیر IMVIC قرار داده شد.

جداسازی کلستریدیوم: مقدار 1 گرم مدفوع را در 9 میلی‌لیتر محیط غنی کننده کلستریدیوم در شرایط بی هوازی در ۳۷ درجه سانتیگراد کشت و سپس در محیط جامد بلاد آگار (BA) در شرایط بی‌هوازی کشت گردید. کلونی‌های رشد کرده (واجد همولیز) تحت آزمایشات بیوشیمیایی نظیر ذوب ژلاتین، هضم لیستین و تخمیر در شیر تورنسل‌دار قرار گرفتند.

کوکسیدیا (به روش شناورسازی): 3 گرم مدفوع را در 30 میلی‌لیتر آب مقطر حل کرده و با صافی ۱۰۰، ذرات درشت آن را گرفته و در سه لوله 10 میلی‌لیتری با دور ۲۰۰۰ به مدت ۵ دقیقه سانتریفیوژ شد. سپس مایع رویی را دور ریخته و به رسوبات، آب شکر اشباع یا آب نمک اشباع افزوده شد تا سر لوله محدب گردد. یک عدد لامل روی لوله قرار داده شد، که پس از ۲۰ دقیقه قرار گرفتن در یک مکان ثابت و عمودی، تخم کوکسیدیای شناور شده، در صورت وجود به لامل می‌چسبد. سپس لامل را به آرامی برداشته روی لام گذاشته، و اووسیت‌ها مشاهده شدند.

کریپتوسپوریدیا (ذیل نلسون اصلاح شده): از نمونه مدفوع،گسترش نازک تهیه کرده و برای فیکس کردن آن، ۳ بار از روی شعله عبور داده شد. سپس رنگ فوشین ذیل به مدت ۲۰ دقیقه روی لام ریخته و بعد شستشو با آب، و سپس رنگ بری با اسید الکل به مدت ۱۵ ثانیه انجام گرفت. در ادامه شستشو با آب، در مرحله بعد استفاده از رنگ متیلن‌بلو به مدت ۳ دقیقه، و مجدداً شستشو با آب انجام گرفت. بعد از خشک شدن نتیجه قرائت گردید.

آزمون PCR: نمونه‌هایی که بطور قطعی از نظر اشریشیاکلی مثبت بودند، برای جداسازی K99 به آزمایشگاه تشخیص مولکولی منتقل و بر روی آن‌ها بررسی مولکولی انجام شد. بدین منظور از پرایمر اختصاصی فیمریه F5 استفاده شد.

نتایج

از بین 82 نمونه اخذ شده از گوساله‌های اسهالی، از 30 مورد، باکتری سالمونلا، و از 20 مورد اشرشیاکلی جدا شد. در نمونه‌های اخذ شده 8 مورد آلودگی به کلستریدیوم، 8 موردکوکسیدیا و 6 مورد آلودگی به کریپتوسپوریدیا وجود داشت (نمودار 1). از باکتری‌های اشریشیاکلی جدا شده، 4 مورد K99 تشخیص داده شدند.

بحث

اسهال در گوساله‌ها یکی از پیچیده ترین مشکلات بالینی است که متعاقباً خسارات اقتصادی فراوانی را نیز به وجود می‌آورد. علت اسهال در گوساله‌ها شامل مجموعه‌ای از عوامل باکتریایی، ویروسی، تک‌یاخته‌ای، نقص در انتقال ایمنی پاسیو توسط آغوز و شرایط محیطی و تغذیه‌ای می‌باشد، از اینرو به عنوان یک سندروم پیچیده شناخته می‌شود (19،30). محققین مهمترین عوامل عفونی اسهال گوساله‌ها را روتاویروس، کروناویروس، اشریشیاکلی انتروتوکسیژنیک، کریپتوسپوریدیوم و سالمونلا می‌دانند. یکی از مهمترین آن‌ها اشریشیاکلی‌ انتروتوکسیژنیکK99 است که به طور گسترده در میان گوساله‌های دارای اسهال و در گاوان سالم وجود دارد (28).

در این تحقیق با استفاده از روش‌های کشت باکتریایی و تشخیص مولکولی، فراوانی اشریشیاکلی K99 در موارد اسهال گوساله‌ها تعیین گردید. یافته‌های Nagy و Fekete در سال 2005، شیوع اشریشیاکلی توکسیکوژنیک را در گوساله‌های مبتلا به اسهال 4 درصد نشان دادند (21). البته ارقام بالاتر نیز گزارش گردیده است، به عنوان مثال Salvadori و همکاران در سال 2003، شیوع اسهال ناشی از این باکتری را در برزیل ۳۰ تا ۴۰ درصد گزارش نموده‌اند (26). در انگلستان شیوع این باکتری ۳ تا ۶ درصد گزارش شده است. محققین وضعیت جغرافیایی و گسترش کمتر این عامل از سایر نقاط به این کشور را، از علل مهم پایین بودن شیوع آن می‌دانند (21). تفاوت در فراوانی اشریشیاکلی K99 در نقاط مختلف جهان و همچنین مکان‌های مختلف یک منطقه می‌تواند به دلایل متنوعی مانند ایمن‌سازی یا عدم ایمن‌سازی گاوهای آبستن، رعایت یا عدم رعایت اصول بهداشتی در گاوداری و همچنین خوراندن آغوز به میزان کافی و در زمان مناسب به گوساله نوزاد باشد (28). در شرایط نگهداری متراکم و با مدیریت ضعیف ممکن است میزان ابتلای گوساله‌های شیری به اشرشیاکلی تا 75 درصد برسد اما معمولاً 30 درصد است و در گوساله‌های گوشتی 50-10 درصد گزارش می‌گردد. میزان مرگ‌و‌میر موردی بیماری در گوساله‌های شیری 50-10 درصد و در گوساله‌های گوشتی 25-5 درصد عنوان شده است. میزان مرگ‌و‌میر کلی جمعیتی در اثر بیماری تا 60 درصد دیده می‌شود (30).

Bartel و همکاران در هلند در سال ۲۰۱۰ میزان شیوع اشریشیاکلی K99 را 6/2 درصد گزارش نمودند (4).  Uhdeو همکاران در سال 2008، میزان شیوع اشریشیاکلی K99 را در مزارع پرورش گاو شیری سوئیس 5/5 درصد گزارش نمودند (31). Wieler و همکاران در سال ۲۰۰۷ با مطالعه بر روی ۲۲۱ راس گوساله مبتلا به اسهال، میزان شیوع اشریشیاکلی انتروتوکسیژنیک را 5/4 درصد گزارش نمودند (32). در پژوهش دیگری که در سال ۲۰۰۴ توسط Sargeant و همکاران در آمریکا انجام شد، 2/10 درصد از اشریشیاکلی‌های جدا شده از نمونه‌های مدفوعی گاو، گوساله و از محل نگهداری دام‎ها، با استفاده از PCR اشریشیاکلی وروتوکسیکوژنیک بودند در حالی که میزان آلودگی در سطح آغل و جایگاه پرواربندی بسیار بالا گزارش شد (27). در مطالعه Ghanbarpour و همکاران در سال 2008، بر روی ۱۱۴ نمونه سوآپ از راست روده گوساله‌های اسهالی با سن زیر ۳ هفته، و ۶۸ نمونه از گوساله‌های سالم با همان سن، فراوانی جدایه‌های دارای فاکتور K99 اشریشیاکلی در موارد اسهالی و سالم، به ترتیب 83/45 درصد (۴۴ جدایه) و 46/17 درصد (۱۱ جدایه) بدست آمد (7). در مطالعه Lotfollahzadeh و همکاران در سال 2004 بر روی ۹۳ گوساله مبتلا به اسهال زیر یک ماه در دو شهر قائم شهر و بابل، از 8/40 درصد آن‎ها اشریشیاکلی جدا گردید که تنها یک مورد (07/1 درصد)، اشریشیاکلی K99 بود (14). Khakpour و همکاران نیز طی مطالعه‌ای در سال 2012، بر روی ۱۹۴ نمونه مدفوع گاوها و گوساله‌های کشتاری در کشتارگاه تبریز، با استفاده از روش PCR میزان آلودگی با اشریشیاکلی وروتوکسیکوژنیک را ۲۳ درصد اعلام کرده‌اند (11). در حالی که یک مطالعه کشتارگاهی مشابه دیگر در استان کرمان، میزان شیوع اشریشیاکلی وروتوکسیژنیک را 7/7 درصد اعلام کرده است (12). در مطالعه حاضر نیز میزان آلودگی جداسازی اشریشیاکلی 4/24 درصد بود که از این تعداد ۴ نمونه اشریشیاکلی K99 تشخیص داده شد. مطالعات دیگر محققین در منطقه حاکی از آن است که از 400 نمونه سواب مدفوعی گاو در شهرکرد، 384 سویه باکتری اشریشیاکلی تشخیص داده شد که 40 درصد آن‎ها وروتوکسیژنیک بودند (5). در مطالعه Shahrani و همکاران در سال 2014 نیز استان چهارمحال و بختیاری در بین 4 استان، آلوده ترین منطقه به اشریشیاکلی گزارش شد (78 درصد آلوده) (29). اشریشیاکلی‌های K99 عامل بیماری مهم اقتصادی در دامپزشکی از قبیل اسهال کلی‌باسیلوزی گوساله‌ها، ورم پستان کلی‌فرمی در گاو و… است. در واقع مدفوع گاوها یکی از مهمترین مخازن انتقال این بیماری در اپیدمیولوژی کلی‌باسیلوز گاو و گوساله در منطقه می‌باشند و اختلاف در اعداد و ارقام گزارش شده در مناطق مختلف می‌تواند ناشی از اختلاف سن دام‌های مورد نمونه‌گیری و یا تفاوت فصل نمونه‌گیری باشد (29).

در مطالعه حاضر با روش کشت باکتریایی، شیوع سالمونلا 6/36 درصد بود. محققین دیگر در سایر نقاط جهان میزان شیوع را در حد پایین‌تری گزارش کرده‌اند. مطالعه Younis و همکاران در سال 2009، در مصر شیوع سالمونلا را 9/4 درصد گزارش کرده که بیشتر سالمونلا تیفی‌موریوم بوده است (33). مطالعه‌ای در برزیل نیز شیوع سالمونلا تیفی‌موریوم و سالمونلا دابلین را به ترتیب 1/6 درصد و 4/5 درصد اعلام کرد (13). در مطالعات جداگانه در نروژ و اتریش میزان شیوع سالمونلا صفر گزارش گردیده است. این اختلاف‌ها احتمالاً به دلیل منطقه خاص جغرافیایی و برخورداری از شاخص‌های بالای بهداشتی در این مناطق می‌باشد (4،8،9). مطالعه Atyabi و همکاران در سال 2012 نیز میزان شیوع سالمونلا انتریدیس در مقایسه با سالمونلا تیفی‌موریوم را در دامداری‌های اطراف تهران، بیشتر گزارش کرد (1). Nadalian و همکاران در سال 2008، بیشترین شیوع سالمونلوزیس را در گروه سنی ۵/۱ تا ۳ ماه گزارش کردند (20). در مطالعه حاضر، جدا شدن سالمونلا در گاوداری‌های مورد مطالعه نشان می‌دهد که آلودگی با منبع انسانی نظیر: آلودگی آب، غذا، بستر و به طور کلی محیط گاوداری با فاضلاب انسانی می‌تواند علت آلودگی گوساله‌ها باشد. البته نقش ناقلین از جمله پرندگان، جوندگان وحشی و… را نباید از نظر دور داشت.

Bartels و همکاران در سال 2010، کلستریدیوم پرفرینجنس تیپ D را بیشترین (54 درصد) و اشریشیاکلی را کمترین (6/2 درصد) جرم جدا شده از گوساله‌های اسهالی زیر 22 روز معرفی نمودند (4). در مصر با انجام مطالعه‌ای بر روی ۲۸ نمونه مدفوع گوساله‌های اسهالی زیر ۲ ماه، از 75 درصد آن‌ها، کلستریدیوم پرفریجنس تیپD  و از 3/8 درصد آن‌ها کلستریدیوم پرفریجنس تیپ A جدا شد (22). در مطالعه‌ی Mokhtari-Farsani و Doosti در سال 2015 بر روی 150 نمونه تصادفی مدفوع گوساله‌ها در گاوداری‌های اطراف شهرکرد، 60 درصد (90 مورد) آلودگی به کلستریدیوم دیفیسیل گزارش شد که تنها 24 مورد از آن‌ها جز سویه‌های بیماریزا بودند (18). میزان شیوع اسهال کلستریدیومی در گوساله‌ها در مقایسه با سایر اجرام کمتر می‌باشد. در مواقع درگیری با کلستریدیوم‌ها، به دلیل تولید توکسین مهلک و سپتی‌سمی، اغلب دام، پیش از بروز علائم بالینی آشکار و اسهال، در کمتر از 12 ساعت تلف می‌گردد. به طور کلی از نظر اهمیت و فراوانی، میزان شیوع اسهال کلستریدیایی در مقایسه با سایر اجرام در جایگاه پایین‌تری قرار دارد اما رتبه اهمیت آن‌ در بین سایر علل اسهال هنوز مورد بحث است (6).

کریپتوسپوریدیوزیس از بیماری‌های نوظهور در کشورهای در حال توسعه است (22). حضور گونه‌های مختلف کریپتوسپوریدیوم در مدفوع گوساله‌ها در مناطق مختلف دنیا گزارش شده است (2). طی مطالعه Homem و همکاران در برزیل در سال 2012، با انجام یک تحقیق بر روی ۲۰۹ نمونه مدفوعی از گوساله‌های یک روزه تا ۶ ماه و به روش PCR، توانستند از ۱۵۳ مورد آن‌ها (2/73 درصد) کریپتوسپوریدیوم پاروم جدا کنند (10). در مطالعهRanjbar Bahadori  و Aliari در سال 2012 بر روی ۲۰۰ راس گوساله مبتلا به اسهال در دامداری‌های اطراف تهران، آلودگی به کریپتوسپوریدیوم در 9 درصد از دام‌های مورد مطالعه دیده شد که بیشترین میزان آلودگی در سنین زیر ۲ ماهگی بود (25). Mokhber Dezfouli و همکاران در سال 2005 با انجام مطالعه‌ای در دامپروری‌های صنعتی اطراف تهران میزان آلودگی گوساله‌ها را 78/40 درصد و میزان آلودگی گاوها را 28 درصد گزارش نمودند. در 52/10 درصد از موارد مثبت در گوساله‌ها، انگل به تنهایی، و در 26/30 درصد از آن‌ها، تک‎یاخته حداقل با یک جرم میکروبی دیگر همراه بوده است. در 3/6 درصد از گاوها نیز، عفونت همزمان با یک باکتری وجود داشت (17). مطالعه دیگری از همین محققین نشان داد که در اکثر مواقعی که اسهال با علت اشرشیاکلی تشخیص داده می‌شود، آلودگی همزمان با کریپتوسپوریدیوم نیز وجود دارد (14،16). Nourmohammadzadeh و همکاران در سال 2010 با بررسی ۵۰۰ نمونه مدفوع از گوساله‌های نوزاد مبتلا به اسهال زیر ۲ ماه در مناطق مختلف آذربایجان شرقی، 4/41 درصد از آن‎ها را از نظر آلودگی با کریپتوسپوریدیوم، مثبت گزارش نمودند. بر اساس این مطالعه، کمترین میزان شیوع آلودگی در هفته اول زندگی (2/25 درصد)، و بیشترین آن در سن ۶ تا ۸ هفتگی (4/61 درصد)، بوده است (24). Maleki و Nayebzadeh در سال 2008، طی مطالعه‌ای 5/17 درصد از گوساله‌ها، تلیسه‌ها و گاوهای بالغ اسهالی و غیر اسهالی در شهرستان خرم‎آباد را آلوده به کریپتوسپوریدیوم گزارش نمودند (15). Azizi و همکاران در سال 2008، با بررسی ۴۰۰ نمونه مدفوع از ۳۰ گاوداری شیری در شهرکرد، از 18 درصد آن‌ها کریپتوسپوریدیوم پاروم جدا کردند. همچنین بیشترین میزان شیوع انگل، در گوساله‌های زیر یک ماه مشاهده گردید (2). در تحقیق حاضر میزان آلودگی به آیمریا در گوساله‌های اسهالی 8/9 درصد و میزان آلودگی به کریپتوسپوریدیا 31/7 درصد بدست آمد. Bangoura و همکاران در آلمان در سال 2011 با انجام یک مطالعه بر روی ۶۵ مزرعه پرورش گاو، میزان شیوع ایمریا بوویس را 9/76 درصد و ایمریا زورنئی را 1/83 درصد گزارش نمودند (3). با توجه به اینکه بلافاصله پس از بروز اسهال دفع اووسیت شروع نمی‌شود، اگر نمونه‌برداری متناوب و در فواصل زمانی معین از گوساله‌ها انجام می‌گرفت، بر میزان آلودگی افزوده می‌شد. با این توصیف به نظر می‌رسد میزان واقعی آلودگی به این تک‌یاخته‌ها، بیش از این رقم باشد. تخلیه بستر باکس‌های گوساله‌ها به روش جارو کردن، بسترهای کاه و خاک، و بسترهای بتونی احتمال آلودگی را بالا می‌برد. همچنین نمونه‌برداری هفته‌ای دو بار و به مدت یک ماه، میزان آلودگی را بصورت واقعی‎تری نسبت به یک بار نمونه‌برداری در دو ماه اول حیات نشان می‌دهد.

در مجموع می‌توان گفت پنج عامل اشریشیاکلی، کریپتوسپوریدیوم، سالمونلا، کوکسیدیا و کلستریدیوم از مهمترین عوامل مسبب اسهال گوساله‌ها در گاوداری‌های اطراف شهرکرد می‌باشند. بیشترین آلودگی در گاوداری‌های مورد مطالعه به علت سالمونلا و سپس اشریشیاکلی بوده است که بهداشت ناکافی بستر و دسترسی به فاضلاب انسانی و نیز وجود دام‌های حامل در گله را می‌توان علت این امر دانست. پاکسازی منظم و مناسب بستر، تشخیص و درمان دام‌های حامل، و جداسازی و درمان کامل گوساله‌های اسهالی، در کنترل و کاهش شیوع عوامل مسبب اسهال در گاوداری مؤثر خواهد بود. جهت رسیدن به نتایج کاربردی و مطالعه اپیدمیولوژیک دقیق‌تر عوامل اسهال، باید مطالعات گسترده تا مراحل انتهایی تشخیص پاتوژن‌ها انجام شود و تأثیر عواملی چون دمای هوا و فصل، جنس و گروه‌های سنی مختلف در هر منطقه تعیین گردد.

سپاسگزاری               

نویسندگان مقاله از معاونت پژوهشی دانشکده دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد، جهت همکاری در به انجام رسیدن این پژوهش تقدیر و تشکر می‌نمایند.

تعارض منافع

بین نویسندگان تعارض در منافع گزارش نشده است.

نمودار 1. فراوانی عوامل اسهال جدا شده از مدفوع گوساله‌های اسهالی.

جلیل قاسمی نژاد ، نورمحمد تربتی نژاد ، علیرضا فروغی ، سعید زره داران
عباسعلی ناصریان  و بهنام صارمی 

خوراک قسمت اعظم هزینه های پرورش دام را تشکیل می دهد، از این رو تأمین جیره ها ی متوازن با حداقل ضایعات باید مورد توجه جدی قرار گیرد . افزایش نسبت کنسانتره در جیره، میزان استفاده از غلات را افزایش می دهد، در نتیجه لزوم عمل آوری دانه غلات در جیره نشخوارکنندگان بیشتر می گردد. فرم فیزیکی خوراک یکی از فاکتورهای تأثیر گذار در مصرف خوراک و قابلیت هضم آن می باشد. عمل آوری و تغییر در اندازه غذا می تواند برروی برخی از صفات تولیدی و عملکردی دام تأثیربگذارد) چرچ، (1986 تغییر در فرم فیزیکی خوراک به وسیله انواع روش های فرآوری مواد خوراکی صورت می گیرد. روش های مختلفی برای عمل آوری خوراک پیشنها د گردیده است که از قدیمی ترین و رایج ترین آنها روش های فیزیکی است . برخی از این روش ها حاصل فن آوری و تکنیک های امروز می باشند، به عنوان مثال حبه کردن یکی از این روش های فرآوری مواد خوراکی است که علاوه بر کا هش اتلاف خوراک و حمل و نقل آسان، می تواند باعث افزایش قابلیت هضم و میزان مصرف خوراک و د ر نتیجه رشد بهتر حیوان گردد . همچنین به کارگیری حرارت هنگام حبه کردن مواد خوراکی می تواند باعث کاهش آلودگی آن گشته و قابلیت هضم را بهبود بخشد . فرانکلین و همکاران ( 2003 ) تأثیر سه شکل مختلف جیره را در عمل کرد گوساله شیری نژاد هلشتاین مورد برر سی قرار دادند . در تیما ر های شامل خوراک شروع کننده، گوساله هایی که با خوراک بافت دار شده تغذیه شده بودند نسبت به گوساله هایی که خوراک حبه مصرف کرده بودند، افزایش وزن بیشتری داشتند. سامانتا و همکاران (2003) تا ثیر بلوکه کردن) به شکل مکعبی درآوردن)  مواد خوراک ی را برروی مورد استفاده قرار گرفتن مواد مغذی در شکمبه و تخمیر شکمبه ای را در بزها مورد بررسی قرار دادند . در نتیجه به دست آمده مشخص شد میزان تولید اسیدهای چرب فرار در شکمبه برای تمام گروه ها مشابه بود، نیتروژن آمونیاکی به طور معنی داری (P ˂0 .05) در خوراک آرد ی بالاتر از خوراک  بلوکه شده بود ، اما ضریب تبدیل غذایی در جیره ها، اختلاف معنی داری نداشت.

کوردال و همکاران ( 2004 ) اثر سطوح مختلف علوفه و فرم فیزیکی جیره ر ا برروی رشد و توسعه شکمبه گوساله ها بررسی کردند . جیره ها شامل خو راک شروع کننده زبر، خوراک آسیاب شده ، خوراک با 7.5 درصد علوفه ( با اندازه 8-19 میلی متر) گوساله هایی که با خوراک زبر تغذیه شده بودند نسبت به گوساله ها یی که با خوراک آردی تغذیه شده بودند افزایش وزن بیشتر و ضریب تبدیل غذایی بهتری داشتند؛ اما در میز ان مصرف غذا بین آنها تفاوت معنی داری مشاهده نشد . همچنین هیچ اختلاف معنی داری در افزایش وزن بدن، ضریب تبدیل خوراک و سن از شیر گیری در تیمارهای مختلف دیده نشد . با توجه به نتایج به دست آمده توسط محققین مختلف به نظر می رسد که فرآوری ف یزیکی خوراک گوساله ها می تواند بر عملکرد آنها موثر باشد . هدف از انجام این تحقیق بررسی اثرات فرآوری فیزیکی خوراک بر عملکرد گوساله های شیری نژاد براون سوئیس در شرایط کشور ایران میباشد.

مواد و روش ها

در این آزمایش سه فرم از خوراک شروع کننده شامل خوراک کاملا آسیاب شده، خوراک حبه شده و خوراک حبه مخلوط (جو و ذرت رطوبت دیده و غلتک خورده و بقیه خوراک پلت شده بود در قالب یک طرح کاملا تصادفی با  3 تیمار و 6 تکرار  18) راس گوساله ماده ( با یکدیگر مقایسه شد ند. جیره مورد استفاده در این آزمایش براساس توصیه های NRC (2001)  (جدول1) تنظیم گردید. این آزمایش در گاوداری مجتمع فنی آموزش جهاد کشاورزی خراسان رضوی واقع در طرق مشهد در اواخر تابستان و اوایل پائیز 1385 برروی گوساله های نژاد براون سوئیس انجام شد  گوساله ها در طول اولین ماه پس از تولدشان به طور تصادفی در تیمارها قرار گرفتند.

میانگین وزن آنها هنگام تولد 39 کیل وگرم بود و بیماری گوساله ها اثر معنی داری بر تیمارهای آزمایشی نداشت.

جدول 1- نسبت اقلام خوراکی استفاده شده در کنسانتره شروع کننده

اقلام خوراکی                                                                               درصد

ذرت                                                                                           25

جو                                                                                             23

کنجاله سویا                                                                                  20     

کنجاله تخم پنبه                                                                              14

پودر ماهی                                                                                    2

ملاس چغندر قند                                                                             5                                

سبوس گندم                                                                                 7.4

بیکربنات سدیم                                                                              0.5

کربنات کلسیم                                                                               1.3

دی کلسیم فسفات                                                                          0.3

اکسید منیزیم                                                                                0.2

مکمل ویتامینه- معدنی                                                                     1          

نمک                                                                                          0.3

گوساله ها تا 72 ساعت پس از تولد با آغوز و شیرانتقالی به میزان 10 درصد وزن هنگام تولد تغذیه شدند وسپس تا زمان از شیرگیری با شیر تازه گاو، دو وعده درروز و به میزان 10 درصد وزن هنگام تولد تغذیه شدند .

گوساله ها از ابتدای تولد به آب و کنسانتره شروع کننده به طور آزاد دسترسی داشتند (NRC 2001)  پس از این که سه روز متوالی به میزان بیش تر از 900 گرم در روز از کنسا نتره شروع کننده مصرف کرده بودند از شیرگرفته شدند.  میانگین سن ازشیرگیری (براساس مصرف خوراک) در تیمار شاهد 52 روزگی و در دو تیمار دیگر42 روزگی بود، و میانگین وزن آنها هنگام ازشیرگیری 46 کیلوگرم بود . ترکیب شیمیایی کنسانتره شروع کننده در(جدول2) آورده شده است . گوساله های مریض و تلف شده(3مورد)  از طرح خارج و برای افزایش دقت طرح به جای برآورد میانگین تیمارها، گوساله های سالم جایگزین شدند . در این طرح تیمارهای خوراک حاوی علوفه نبودند.

جدول 2- ترکیب شیمیایی کنسانتره شروع کننده مصرفی.

نمونه گیری ها از خون، خوراک، مدفوع و وزن گوساله ها: نمونه گیری ها در روزهای14.28.43.56.70.84 پس از تولد گرفته شد . نمونه های گرفته شده عبارت بودند از : نمونه خون جهت تعیین متابولیت های خونی )گلوکز و نیتروژن اوره ای(  از رگ گردن که هر روز رأس ساعت 10 صبح گرفته می شد وهمچنین میزان اندازه گیری خوراک وتوزین باقی مانده ها به صورت روزانه در تمام طول آزمایش . جهت تعیین قابلیت هضم (هریس ،1970) خوراک باقیمانده و مدفوع دفع شده در طی 5 روز پس از شیرگیری توزین و برای هر روز یک نمونه کاملاً همگن و مخلوط شده از و مدفوع گرفته شده و پس از مخل وط کردن یک نمونه از خوراک مصرفی باقیمانده و مدفوع دفع شده هر گوساله خشک و جهت انجام آزمایش های مربوط به قابلیت هضم تا زمان آزمایش در فریزر ) 20 – درجه سانتی گراد) نگهداری گردید. گلوکز خون با استفاده از روش آنزیماتیک اندازه شد. در این روش، گلوکز در اثر گلوکز اکسیداز به گلوکونیک اسید و آب اکسیژنه تبدیل شده، آب اکسیژنه در اثر پراکسیداز در مجاورت فنل و 4 آمینوآنتی پیرین به کینون قرمز تبدیل می شود. رنگ حاصل متناسب با غلظت گلوکز می باشد. نیتروژن اوره ای خون با استفاده از روش آنزیماتیک 1 و با دستگاه اتوآنالا یزر، اندازه گی ری شد . در این روش، اوره در اثر اوره آز به آمونیاک و انیدرید کربنیک تبدیل شده، آمونیاک به آلفاکتوگلوتاریت و NADH تبدیل می شود. تغییرات جذب نوری متناسب با غلظت اوره می باشد )کوئیگلی و همکاران،( 1992 گوساله ها هر دو هفته یک بار پس از تعویض روزانه خوراک، در ساعت 8 صبح وزن کشی می شدند . لازم به توضیح است نمونه های خون هر دوره با دوره بعد مقایسه می شد و نیازی به گرفتن نمونه در ابتدای شروع آزمایش نبود؛ ولی این کار نیز انجام شد . کلیه خوراک ها در کارخانه خوراک دام صالح کاشمر تهیه گردید . غلات به مدت 16 ساعت برای رسیدن به رطوبت 20 درصد  خیس شد ه و سپس غلتک زده شدند . پس از آن بر روی سطح پلاستیکی وسیعی پهن شد ه (هوا خشک) تا رطوبت

آنها با خوراک های دیگر برابر شود )حدود 8 درصد ( و ازکپک زدگی نیز ج لوگیری شود . حبه ها نیز در دمای 75 تا 80 درجه سانتی گراد با دستگاه پل ت کننده خودکار 2 تهیه شدند. سپس کلیه خور اک ها جمع آوری و درون کیسه بسته بندی شدند و در انبار مناسب محل گاوداری بالاتر از سطح زمین تا انتهای دوره آزمایش نگهداری شدند.

طرح آماری : داده های آزمایش در قالب یک طرح کاملا تصادفی تجزیه شده و وزن اولیه به عنوان کوواریت در نظر گرفته شد که در کل دوره معن ی دار نبود و از مدل حذف گردید. در این طرح سه تیمار با هجده گوساله در شش دوره مورد آزمایش قرار گرفتند، نتایج به دست آمده در تجزیه گردید . در GLM 1999 ) با رویه 3 ( SAS نرم افزار ضمن برای تجزیه داد ه هایی که زمان در آنها موثر بود از قبیل داده های خونی از روش داده های تکرار شده در زمان 4 و از رویه میکس 5 استفاده شد. برای مقایسه میانگین ها از آزمون مقایسه های توکی استفاده شد.

مدل آماری طرح به شرح زیراست:

Yijkl = μ + αi + dij + wk + Tl + (αT)il + eijkl

اثر تیمار ، :αi ، میانگین کل :μ ، صفت مورد نظر :Yijkl

وزن اولیه :wk ، اثر تصادفی حیوان در تیمار :dij

اثر متقابل تیمار در زمان، :(αT)il ، اثر زمان :Tl ، گوساله ها

خطای آزمایشی. :eijkl 

نتایج

اثر تیمارها بر افزایش وزن گوساله ها : افزایش وزن گوساله های آزمایش شده در 6 دوره مختلف پرورش

(صفر تا 14 روزگی، 14 تا 28 روزگی، 28 تا 42 روزگی،

42 تا 56 روزگی، 56 تا 70 روزگی و 70 تا 84 روزگی ( دسته بندی شد که برای مشخص کردن اثر تیمارها ، هر دوره به طور جداگانه در جدول 3 نشان داده شده است .

تجزیه آماری داده ها نشان داد که از نظر افزایش وزن در

دوره های مختلف به جز دوره 5 اختلاف معنی داری بین میانگین تیمارها وجود نداشت و در کل دوره میانگین

افزایش وزن در تیمار شاهد کمتر از دو تیمار دیگر بود این مس أله با در نظر گرفتن زمان نیز صادق ،(P<0/05)

بود زیرا نشان داد افزایش وزن در تیمارهای حبه و حبه مخلوط به خاطر اثر زمان نبوده و اثر تیمار است.

جدول 3- مقایسه میانگین افزایش وزن گوساله های تغذیه شده با تیما رهای مختلف  (کیلوگرم).